Sulton Husayn Amir Temurning evarasi boʻlib, 1438 yil iyul (hijriy 842 yil, muharram) oyida Hirotning sharqi shimolidagi Davlatxona saroyida dunyoga kelgan. Uning otasi Gʻiyosiddin Mansur Boyqaro Mirzoning uchinchi oʻgʻli edi. Boyqaro Mirzoning otasi esa Amir Temurning ikkinchi oʻgʻli Umar Shayx (1356–1394), onasi Feruza begim esa ota tomonidan Amir Temurning katta qizi Oʻgi Begi xonimning oʻgʻli Sulton Husayn Mirzoning qizi boʻlib, Feruza begimning onasi Qutlugʻ Sulton begim esa Amir Temurning uchinchi oʻgʻli Mironshoh Mirzoning (1366–1408) qizi edi. Darhaqiqat, Husayn Boyqaro Zahiriddin Muhammad Bobur taʼriflaganidek, “Karim ut-tarafayn”, yaʼni har ikki tomondan ham nasabi Amir Temur Koʻragonga borib tutashadi.
Husaynning otasi Gʻiyosiddin Mansur 1445 yilda vafot etgach, Husayn 14 yoshigacha maktabda taʼlim oladi va shu maktabda yosh Alisher bilan doʻstlashadi.
1452 yilda yosh Husayn Hirot hukmdori Abulqosim Bobur saroyiga xizmatga kiradi. 1457 yili Abulqosim Bobur vafotidan soʻng, Husayn Mirzo saroyni tark etib, Marv hukmdori Sanjar Mirzo Marviy saroyiga xizmatga oʻtgach, hukmdor oʻz qizi 15 yoshli Beka Sultonni unga nikohlab beradi. Biroq, qaynata bilan kuyov oʻrtasiga sovuqchilik tushib, saroydan ketishga majbur boʻladi. Shundan soʻng Husayn Mirzo oʻn yildan koʻproq vaqt davomida Xorazm, Xuroson, Astrobod, Mozandaron va Jurjon oraligʻida sargardonliqda umr kechirdi. Bu davr mobaynida Temuriy shahzodalarning toju-taxt uchun olib borgan oʻzaro urushlarida Husayn Mirzo ham faol qatnashib, Hirot hukmdori Sulton Abusayyid Mirzo (1424–1469) halokatidan soʻng, 1469 yil 24 mart, juma kuni Husayn Mirzo tantana bilan Hirotga kirib keldi va oʻsha kuni Jome masjidida uning nomiga xutba oʻqildi.
Tarixiy manbalardan shu narsa muʼlumki, Sulton Husayn Boyqaro Temuriy shahzodalar orasida jasoratli, mard, odil va tadbirkor saltanat sohibi boʻlgan. U hukmronlik qilgan davrda Xuroson fuqarolari birmuncha osoyishta va farovon hayot kechirgan. ayniqsa, uning vaziri Alisher Navoiyning saʼy-harakatlari natijasi oʻlaroq, mamlakatda yirik suv inshootlari, maʼmuriy va madaniy qurilishlar, madrasa, masjid, karvonsaroy, rabotlar, koʻpriklar va shu kabi qurilish ishlari keng koʻlamda olib borilgan. Shu bois Sulton Husayn Boyqaroning hukmronlik davrida Hirot fan va madaniyat markaziga aylangan edi. Bu davrda ilmu fanning barcha jabhalarida qalam tebratgan bilimdon olimlar, soʻz ustalari, adiblar, shoirlar, musiqashunoslar, hunarmand naqqoshlar va musavvirlar Hirotning dovrugʻini jahonga mashhur qilganlar.
Sulton Husayn Boyqaro Xuroson muzofotida, ayniqsa, Hirotda diniy va madaniy -maishiy binolarni koʻgshab qurdirdi. Bu qurilishlarning asosiy mutasaddiysi sifatida Alisher Navoiyni koʻrsatish joizdir. Shuningdek, shahanshohning yaqin kishilari hamda bek va amirlari oʻz nomlarini abadiylashtirish maqsadida masjid, madrasa, rabot, koʻprik, hammom va shunga oʻxshash qurilishlar bilan shahar koʻrkini yanada jilolantirganlar. Chunonchi, Sulton Husayn Boyqaro Gozurgoh yaqinida oʻz nomiga madrasa, Hirot tashqarisida “Bogʻi bayt ul-imon” va “Bogʻi xamsa oroyi” bogʻlarini barpo etgan. Sulton Badiuzzamon Mirzo nomi bilan ataluvchi “Madrasayi Badiʼa” ham Sulton Husayn Boyqaro davrining ulkan obidalaridan biridir. Bu davrda taʼmirlangan Jome masjidi ulkan binolardan boʻlib, 403 gumbazi, 130 ravoqi va 44 ustuni boʻlgan.
Shuningdek, Alisher Navoiy ham oʻz hisobidan bir necha madaniy-maishiy binolar, chunonchi “Safoiya” nomli hammom va “Shifoiya” nomli kasalxona qurdirgan.
Tarixchi Xondamirning yozishicha, Xurosonda qirqqa yaqin yirik inshootlar Sulton Husayn Boyqaro davrida vujudga kelgan va Hirotga atrof tevarakdan olimlar, shoirlar, adiblar, rassomlar, xattotlar, musiqachilar va boshqa har xil hunar ahllari kirib kelaboshlagan. Jumladan, oʻsha davrda tabib Husayn Jarroh ichakni kesib davolashda chumolidan foydalanish usulini ixtiro qilgan. Ustod Sayyid Ahmad gʻijjak, Ustod Shohquli gʻijjak, Ustod Qul Muhammad udiy, Ustod Husayn udiy, Ustod Shayx Foniy noilar Xurosonda nom chiqargan yetuk musiqashunos allomalardan boʻlgan. Naqqoshlik va xattotlik sohasida Xoja Mirak naqqosh, Mavlono Xoja Muhammad naqqosh va buyuk isteʼdod sohibi Ustod Kamoliddin Behzodlar oʻz mahoratlari bilan Xuroson faxri hisoblangan.
Zahiriddin Muhammad Bobur Husayn Boyqaro zamonidagi olimlar, fozil va shoirlar haqida gapirib, ularning hammasini saromadi Mavlono Abdurahmon Jomiy, shuningdek, Shayxim Suhayliy, Husayn Ali Tufayliy, Osafiy, Binoiy, Sayfi Buxoriy, Mir Husayn Muammoiy, Mullo Muhammad Badaxshiy, Yusuf Badiiy, Ohiy, Shoh Husayn Koshiy, Hiloliy Ahliy, Muhammad Solih va boshqalar haqida qisqacha toʻxtalib oʻtadi. Alisher Navoiyning taʼkidlashicha esa Husayn Boyqaro qadimgi turk tilining taqdiriga befarq boʻlmay, uning rivoji uchun qator chora tadbirlarni amalga oshirgan. Oʻsha davr adabiy muhitining baʼzi bir “moʻtabar” namoyandalari nazarida turk tili tahqirlanib, mazkur tilda ijod etish, ijodkorning isteʼdodsizligini bildiruvchi nuqsonlardan biri deb hisoblangan. Binobarin, arab va fors tillariga eʼtibor berilib, turk tili kamsitilgan. Ana shunday sharoitda Husayn Boyqaro yozuvda turk tilini isteʼmolga kiritish borasida maxsus farmon bergan. Bu dadil qadam mamlakatning siyosiy, ijtimoiy va madaniy hayotida katta voqea boʻlgani shubhasiz.
Husayn Boyqaro fors va turkiy tillarida gʻazal bitish iktidoriga ega boʻlsada, asosan turk tilida “Husayniy” taxallusi bilan ijod etgan. Uning taʼbi nazmi haqida Alisher Navoiy “Majolis un-nafois” asarida shunday yozadi: “Ul xazratning xoʻb ashʼori va margʻub abyoti bagʻoyat koʻpdur va devon ham murattab boʻlubtur”.
Sulton Husayn Boyqaro Xuroson hududini ichki va tashqi dushmandan tozalagach, begʻamlikka, ayshu-ishratga beriladi. Hukmdorning soʻngti yillari mamlakat ichida vujudga kelgan isyonlarni bostirish bilan oʻtadi. Bu isyonlar oʻz oʻgʻillari tarafidan mulk talashib, koʻtarilgan nizo va mojarolardan iborat edi. Ammo shunga karamay, u qoʻlidan kelganicha mamlakatda adolat va osoyishtalikni, ilm-maʼrifat va madaniyatni ravnaq toptirishga harakat qilgan. 1506 yil bahorida Sulton Husayn Boyqaro xastaligiga qaramay Xuroson qoʻshinini yigʻib, Muhammad Shayboniyxonga qarshi Movarounnahr hududiga qarab yoʻl oladi. Shahanshoh Bobo Ilohiy mavzeiga yetganda, ahvoli ogʻirlashib, qoʻshinni toʻxtatishga qaror qiladi. 1506 yil 5 may, dushanba kuni kechqurun saltanat sohibi Abulgʻoziy Sulton Husayn Mirzo Boyqaro saktayi qalb (apopleksiya) kasali bilan 69 yoshida olamdan oʻtadi.
“Maʼnaviyat yulduzlari” (Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, Toshkent, 1999) kitobidan olindi.
Ma’lumotlarni rus tilida o‘qing👇
Султан Хусейн Амир был правнуком Темура и родился в июле 1438 года (842 год хиджры, мухаррам) во дворце Давлатхана, к северо-востоку от Герата. Его отец был третьим сыном Гиёсиддина Мансура Бойгаро Мирзы. Отцом Бойкары Мирзы был Умар Шейх (1356-1394), второй сын Амира Темура, а матерью Феруза Бегум была дочь Султана Хусейна Мирзы, сына старшей дочери Амира Темура Оги Беги, а матерью Ферузы Бега Кутлуг Султан Бегим была ее дочерью была дочь третьего сына Амира Темура Мироншаха Мирзы (1366–1408). На самом деле, как описывает Хусейн Бойгаро Захириддин Мухаммад Бабур, «Карим ут-тарафайн», то есть родословная с обеих сторон восходит к Амиру Темуру Корагону.
После смерти отца Хусейна, Гиязиддина Мансура, в 1445 году Хусейн до 14 лет учился в школе, где подружился с юным Алишером.
В 1452 году молодой Хусейн поступил на службу ко двору Абул Касима Бабура, правителя Герата. После смерти Абул Касима Бабура в 1457 году Хусейн Мирза покинул дворец и присоединился ко двору правителя Марва Санджара Мирзы Марви. Однако свекровь и зять простудились и вынуждены были покинуть дворец. После этого Хусейн Мирза более десяти лет скитался между Хорезмом, Хорасаном, Астробадом, Мозандараном и Джурджаном. В этот период Хусейн Мирза также принимал активное участие во взаимных войнах тимуридских князей за престол.После смерти правителя Герата султана Абу Сайида Мирзы (1424-1469), в пятницу, 24 марта 1469 г., Хусейн Мирза вошел в Герат с церемонией, и в тот день Жоме в мечети была прочитана проповедь от его имени.
Из исторических источников известно, что султан Хусейн Бойкара был смелым, отважным, справедливым и предприимчивым правителем тимуридских князей. Во время его правления жители Хорасана жили относительно мирной и зажиточной жизнью. именно благодаря усилиям его министра Алишера Навои в стране были проведены масштабные гидротехнические сооружения, административные и культурно-бытовые сооружения, медресе, мечеть, караван-сарай, работы, мосты и тому подобные строительные работы. Поэтому Герат стал центром науки и культуры во времена правления султана Хусейна Бойкары. В этот период ученые, словесники, писатели, поэты, музыковеды, живописцы и художники, работавшие во всех областях науки, прославили город Герат в мире.
Султан Хусейн Бойгаро построил культовые, культурные и бытовые здания в провинции Хорасан, особенно в Герате. Алишера Навои можно назвать главным чиновником этих строек. Чтобы увековечить свое имя, близкие родственники шахшаха, беки и эмиры украсили облик города мечетями, медресе, рабатами, мостами, банями и тому подобными сооружениями. Например,Султан Хусейн Бойгаро построил медресе своего имени недалеко от Гозургоха, сады «Боги Бейт уль-Иман» и «Боги Хамса Орой» за пределами Герата. Медресе Бадиа имени султана Бадиуззамона Мирзо является одним из великих памятников периода султана Хусейна Бойкары. Мечеть Джоме, отремонтированная в этот период, представляла собой одно из огромных зданий с 403 куполами, 130 арками и 44 колоннами.
Также Алишер Навои на собственные средства построил несколько культурно-бытовых зданий, таких как баня «Сафоия» и больница «Шифоия».
По словам историка Хондамира, в Хорасане в период правления султана Хусейна Бойкары было построено около сорока крупных сооружений, и со всей округи в Герат стали приезжать ученые, поэты, писатели, художники, каллиграфы, музыканты и другие ремесленники. Например, в то время врач Хусейн Джаррох изобрел метод использования муравья для разрезания кишечника и его лечения. Устад Сайид Ахмед Гиджак, Устад Шахкули Гиджак, Устад Кул Мохаммад Уди, Устад Хусейн Уди, Устад Шейх Фани Ной были среди опытных музыковедов, сделавших себе имя в Хорасане. В области живописи и каллиграфии художник Ходжа Мирак, художник Маулана Хваджа Мухаммад и большой талант Устад Камолиддин Бехзод считались гордостью Хорасана своими навыками.
Захириддин Мухаммад Бабур рассказал об ученых, добродетелях и поэтах времен Хусейна Бойкары и восхвалял их всех, в том числе Маулана Абдуррахмана Джами, а также шейха Сухайли, Хусейна Али Туфайли, Асафи, Бинаи, Сайфи Бухари, Мир Хусейна Аль-Матами, Муллу Мухаммада. Кратко упоминаются Бадахши, Юсуф Бадий, Охи, Шах Хусейн Коши, Хилали Ахли, Мухаммад Салих и другие. Алишер Навои сообщил, что Хусейн Бойгаро неравнодушен к судьбе древнетюркского языка и предпринял ряд мер для его развития. В глазах некоторых «солидных» представителей литературной среды того времени турецкий язык был оскорблен, а письмо на этом языке считалось одним из недостатков, указывающих на бездарность творца. Следовательно, внимание уделялось арабскому и персидскому языкам, а турецкий язык подвергался дискриминации. В таких условиях Хусейн Бойгаро издал специальный указ об использовании турецкого языка в письменной форме. Нет сомнения, что этот смелый шаг стал большим событием в политической, общественной и культурной жизни страны.
Хотя Хосейн Бойгаро умеет сочинять газели на персидском и турецком языках, в основном он писал на турецком языке под псевдонимом «Хусайни». Алишер Навои пишет о своей поэзии в «Маджолис ун-нафаис»: «Много хороших стихов и стихов Святого Пророка, да и диван благоустроен».
После того, как султан Хусейн Бойгаро очистил территорию Хорасана от внутренних и внешних врагов, он предался роскоши и роскоши. Последние годы правителя проходят на подавлении восстаний, возникших в стране. Эти восстания состояли из ссор и конфликтов, которые вели их сыновья из-за собственности. Но помимо этого,он изо всех сил старался содействовать справедливости и миру, знаниям и культуре в стране. Весной 1506 года, несмотря на болезнь султана Хусейна Бойкары, он собрал хорасанское войско и двинулся на Мовароуннахр против Мухаммад-Шайбани-хана. Когда Шаханшах достиг местонахождения Бабы Илахи, его состояние ухудшилось, и он решил остановить армию. Вечером в понедельник, 5 мая 1506 года, султан Абулгази Султан Хусейн Мирза Бойкара скончался от апоплексического удара в возрасте 69 лет.
Взято из книги «Духовные звезды» (Издательство «Общественное наследие» имени Абдуллы Кадири, Ташкент, 1999 г.).
[/spoiler]
This domain is for use in illustrative examples in documents. You may use this domain in literature without prior coordination or asking for permission.
More information...