Abay – Ibrohim Qoʻnonboyev – XIX asrning ikkinchi yarmida yashab, ijod etgan qozoq sheʼriyatining mashʼali, bastakor, faylasuf va qozoq yozma adabiyotini asoschisi, maʼrifatparvar shoiridir. U 1845 yilning 8 avgustida Semipalatinsk viloyatiga karashli, hozirgi Abay tumani, Chingiztogʻ bovuridagi Qashqabuloq makonida dunyoga kelgan. Otasi Qoʻnonboy Oʻskonboy oʻgʻli qozoq urugʻlari ichidagi eng boy, badavlat kishilardan boʻlib, Abayni oʻqitishga katta ahamiyat berdi. Abay madrasada toʻrt yil taʼlim oldi. Arab, fors tillarini oʻrgandi. Markaziy Osiyo allomalarini, xususan, Saʼdiy Sheroziy, Hofiz Sheroziy, Xusrav Dehlaviy, Abdurahmon Jomiy, Navoiy, Bobur, Nodira asarlarini mutolaa qildi. Ulardan taʼsirlanib “Fuzuliy, Shamsiy, Sayqaliy” nomli sheʼriy asarini yaratdi. Unda Sharq allomalarini oʻziga ustoz deb bilganligini tan oladi:
Fuzuliy, Shamsiy, Sayqaliy, Navoiy, Saʼdiy, Firdavsiy, Xoʻja Hofiz – bu hammasi, Madad ber, yo shuaro fariyod – deydi.
Shuningdek, shoirning 1855–1881 yillar davomida yozgan “Yuzi ravshan”, “Alifbo”, “Fuzuliy, Shamsiy, Saykaliy” kabi va boshqa sheʼrlari Sharq allomalariga ergashib yozgan ijod namunalari edi. Shuning uchun akademik yozuvchi Muxtor Avezov “… unga tillari tushunarli boʻlganlikdan Navoiy, Fuzuliy asarlari koʻp taʼsir etgan. Ayniqsa, Abay Alisher Navoiyni oʻziga “eng yaqin ustoz” deb biladi va asarlaridan oʻrnak oladi”…
Abay Ahmad Rizo madrasasida uzoq tahsil koʻrolmadi. Otasi uni madrasadan chiqarib olib, el boshqarish ishlariga jalb etdi. Lekin Abay qalamni tashlab qoʻymadi. El boshqarish bilan birga badiiy ijod bilan qattiq shugʻullandi, oʻz bilimini tinmay oshirib bordi. Shoir uchun ayniqsa 1886–1889–1895 yillar sermahsul, qizgʻin ijodiy davr boʻldi. Bu davrda qozoq urugʻlarining oʻzaro ichkinizolari avj olgandi. Abay oʻz asarlarida ularni doʻstlikka, inoqlikka, birodarlikka undadi, ilm-maʼrifat olishga daʼvat etdi. Bunga shoirning “Mening elim – qozogʻim”, “Ddashganning oddi yoʻq”, “Ilm topmay maqtanma”, “Yoshlikda ilm deb oʻyladim”, “Boylar yurar molin ardoqlab”, “Internatda oʻqiydi” (1886) kabi asarlari yorqin misol boʻladi.
Abay oʻsha davrlarda Semipalatinskga surgun qilingan rus demokratlari I. I. Dolgopolov, Ye. P. Mixaelis hamda V. G. Belinskiy, Chernishevskiy, Dobrolyubov, Saltikov-Shchedrin, L. Tolstoy, A S. Pushkin, M. Yu. Lermonov, I. A. Krilov asarlarni oʻqib puxta oʻrgandi. Baʼzilarini qozoq tiliga tarjima qildi. Ularning asarlari orqali rus, jahon adabiyoti namoyandalari asarlari bilan yaqindan tanishdi, tarjimalar qildi, nasriy asarlar yozdi.
Abay ijodining muhim qirralaridan biri – yosh shoirlarni tarbiyalash boʻldi. Yoshlarga homiylik qildi. Ularga mavzular berib, dostonlar yozdirdi. Bu oʻrinda oʻgʻli Magʻaviyaga (1869–1904) “Medgʻat Qosim”, Oqilboyga (1863–1904) “Qissai Yusuf” kabi dostonlar yozishga daʼvat etganligining oʻzi kifoyadir.
Abaydan 300 ga yaqin sheʼriy asar, “Iskandar”, “Masʼud”, “Azim hikoyasi”, “Vadim” kabi dostonlar yetib kelgan. Uning asarlaridan xalqni ilm-maʼrifatga, insoniylikka, halollikka, sevgi-sadoqatga, muhabbatga daʼvat etish gʻoyalari asosiy oʻrin egallagan. Bu oʻrinda shoirning “Ey muhabbat, ey doʻstlik”, “Yigitlar”, “Oʻyin arzon, kulgi qimmat”, “Koʻzimning qorasi”, “Qiz soʻzi”, “Yigit soʻzi”, “Oshiq soʻzi – tilsiz soʻz” kabi asarlarini koʻrsatib oʻtish kerak. Abayning Pushkinning “Yevgeniy Onegin” asari asosida bitgan “Tatyananing qirdagi qoʻshigʻi” degan turkum sheʼrlari qozoq adabiyotining eng yaxshi namunalaridan biri boʻlib qoldi.
Abay sheʼriyatida muhabbatsiz, doʻstliksiz hayot boʻlmaydi, degan gʻoya ilgari surilgan. Abay oʻz davridagi zolim boylarni, feodallarni mehr-muruvvatli boʻlishga chorlaydi, ezgulik va adolatparvarlikni toʻlibtoshib kuylaydi. Abaygacha qozoq sheʼriyatida ikki xil oʻlan oʻlchovlari mavjud edi. U ham boʻlsa “Qora oʻlan” bilan “Jf”dir. Abay esa rus va jahon sheʼriyatini chuqur oʻrganib oʻlanlar vaznini oʻn yettitaga yetkazdi. Bu borada shoirning “Sakkiz ayoq” sheʼri bilan 16 tarmoqli “Sen meni netasan?” asarini eslash lozimdir.
Abayning bastakorlik faoliyatida “Sakkiz ayoq”, “Aytdim salom, qalamqosh”, “Men koʻrdim baland qayin qulashin”, “Jelsiz tunda yoriq oy”, “Necharo, qaytdim sezdirmay” kabi asarlari qozoq xalqi musiqa tarixida alohida oʻrin egallaydi.
Abay uch manbadan oziq olib, maʼnaviy kamolotga yetdi: Bular qozoq xalq ogʻzaki ijodiyoti, Sharq sheʼriyati va nihoyat rus, Ovroʻpo adabiyoti namunalari. Bu uch manba Abayni buyuk shoir etib yetishtirdi, olamga tanitdi. Asarlarini ellarga manzur kildi. Abayning nasriy asarlari, sheʼru dostonlari oʻzbek, tatar, qirgʻiz, qoraqalpoq, turk, moʻgʻul, chin, chex tillariga tarjima kilingan va mazkur xalqlarning maʼnaviy mulkiga aylanib qolgan.
Shoir asarlari birinchi marta Sankt-Peterburgda “Qozoq shoiri Ibrohim Qoʻnonboy oʻgʻlining sheʼrlari” degan nom bilan chop etilgan. Maʼrifatparvar adibning nasriy asarlari 1918 yilda Semipalatinskda, 1922 yilda “Tanlangan sheʼrlari” Toshkentda nashr qilingan.
Muxtasar qilib aytganda, Abay qozoq adabiyoti va qozoq tiliga asos soldi. Shoirning sheʼru dostonlari, nasriy asarlari, tarjimalari qozoqxalqining milliy-maʼnaviy iftixori boʻlib qoladi. Abay ijodi turkiy tillarda soʻzlashuvchi xalqlarning umumiy maʼnaviy mulkidir. Abay xalqlarni doʻstlik va birodarlikka, hamjihatlikka chaqirdi. Tinchlik va osoyishtalikni, mehr-muhabbatni ulugʻladi. Shoir orzulari bizning kunlarimizda roʻyobga chiqdi.
“Maʼnaviyat yulduzlari” (Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, Toshkent, 1999) kitobidan olindi.
Ma’lumotlarni rus tilida o‘qing👇
Абай – Ибрагим Кононбаев – факелоносец казахской поэзии, композитор, философ и основоположник казахской письменной литературы, просветленный поэт, живший и творивший во второй половине XIX века. Он родился 8 августа 1845 года в селе Кашкабулок Чингизтогского залива близ Семипалатинской области современного Абайского района. Его отец, Кононбой Осконбой, был одним из богатейших и богатейших казахских родов, и он придавал большое значение образованию Абая. Абай учился в медресе четыре года. Он выучил арабский и персидский языки. Читал среднеазиатских ученых, в частности труды Саади Ширози, Хафиза Ширози, Хусрава Дехлави, Абдурахмана Джами, Навои, Бабура, Надиры. Под их влиянием он создал поэтическое произведение «Физули, Шамси, Сайгали». В нем он признается, что считал своими учителями ученых Востока:
Физули, Шамси, Сайгали, Навои, Саади, Фирдавси, Ходжа Хафиз — это все, говорит он: «Помогите мне, или кричите».
Также образцы произведений поэта, написанные в 1855-1881 годах, такие как «Юзи Раваз», «Алифбо», «Физули, Шамси, Сайкали» и другие, были образцами произведений, написанных вслед за учеными Востока. Вот почему академический писатель Мухтар Авезов «…на него большое влияние оказали произведения Навои и Физули в силу того, что язык их был понятен. В частности, Абай считает Алишера Навои своим «ближайшим учителем» и берет в пример его произведения»…
Абай Ахмед недолго учился в медресе Реза. Отец забрал его из медресе и привлек к управлению страной. Но Абай не уронил пера. Наряду с менеджментом он занимался художественным творчеством, постоянно совершенствуя свои знания. 1886–1889–1895 годы были особенно плодотворным и напряженным периодом творчества поэта. В этот период обострились внутренние споры между казахскими родами. В своих произведениях Абай призывал их к дружбе, дружбе и братству, призывал к получению знаний. Это яркий пример таких произведений поэта, как «Мой народ казахи», «Дашганам не везет», «Не хвастайтесь, что не нашли знания», «В молодости я думал, что это знание», богатые гуляют с деньгами», «Учеба в пансионе» (1886).
Абай был сослан в те же дни в Семипалатинск, русские демократы И.И. Долгополов, Е.А. П. Михайлис и В.Г. Белинский, Чернышевский, Добролюбов, Салтыков-Щедрин, Л. Толстой, А.С. Пушкин, М.Ю. Лермонова, И. А. Крылов досконально изучил произведения. Некоторые из них он перевел на казахский язык. Через их произведения он знакомился с произведениями деятелей русской и мировой литературы, делал переводы, писал прозаические произведения.
Одним из важных аспектов деятельности Абая было обучение молодых поэтов. Спонсировал молодежь. Он давал им темы и писал былины. В данном случае достаточно того, что он поощрял своего сына Магавию (1869–1904) к написанию таких эпосов, как «Медгат Касым» и Акилбой (1863–1904) «Киссай Юсуф».
От Абая пришло около 300 поэтических произведений, былин, таких как «Искандар», «Масуд», «История Азима», «Вадим».Среди его произведений главное место занимали идеи призыва народа к знаниям, человечности, честности, любви и верности. В этом месте необходимо указать на такие произведения поэта, как «О любовь, о дружба», «Мальчики», «Игра дешева, смех дорог», «Чернота моего глаза», «Девичье слово». «, «Мальчишеское слово», «Любовное слово — слово без языка». . Цикл стихов Абая «Татьянина песня на горе» по мотивам пушкинского «Евгения Онегина» стал одним из лучших образцов казахской литературы.
В поэзии Абая выдвигается мысль о том, что без любви и дружбы нет жизни. Абай призывает деспотичных богачей и феодалов своего времени быть добрыми и воспевает полный добра и справедливости. До Абая в казахской поэзии было два вида оланных гамм. Он также «Jf» с «Кора Олан». Абай углубленно изучал русскую и мировую поэзию и довел вес погибших до семнадцати. В связи с этим стихотворение поэта «Восемь ног» и 16 композиций «Сен мени нетасан?» надо помнить его работу.
Такие произведения Абая, как «Саккиз айок», «Здравствуй, каламкош», «Я видел, как упала высокая береза», «Треснула луна в морозную ночь», «Нечаро, кайтдим сездирмайи» занимают особое место в истории музыки казахский народ.
Абай питался из трех источников и достиг духовной зрелости: это образцы казахского народного творчества, восточной поэзии и, наконец, русской и европейской литературы. Эти три источника сделали Абая великим поэтом и представили его миру. Людям нравились его работы. Прозаические произведения Абая, поэтические эпосы были переведены на узбекский, татарский, киргизский, каракалпакский, турецкий, монгольский, китайский, чешский языки и стали духовным достоянием этих народов.
Произведения поэта были впервые опубликованы в Санкт-Петербурге под названием «Стихи сына казахского поэта Ибрагима Конанбоя». Прозаические произведения просвещенного писателя были изданы в Семипалатинске в 1918 году, а «Избранные стихотворения» — в Ташкенте в 1922 году.
Словом, Абай основал казахскую литературу и казахский язык. Поэтические эпосы, прозаические произведения, переводы поэта остаются национальной и духовной гордостью казахского народа. Творчество Абая является общей интеллектуальной собственностью тюркоязычных народов. Абай призвал народы к дружбе, братству и солидарности. Он прославлял мир и покой, любовь. Мечты поэта сегодня сбылись.
Взято из книги «Духовные звезды» (Издательство «Общественное наследие» имени Абдуллы Кадири, Ташкент, 1999 г.).
[/spoiler]
This domain is for use in illustrative examples in documents. You may use this domain in literature without prior coordination or asking for permission.
More information...
Juda ham qiziqarli ishizga omad!!!