Oʻzbek mumtoz adabiyotida yorqin iz qoddirgan, betakror gʻazallar va qasidalar yaratgan yetuk isteʼdod egasi, lirik shoirlardan biri Sakkokiydir.
Sakkokiyning hayoti va faoliyati haqida bizgacha juda kam maʼlumot yetib kelgan. Uning tarjimai holi toʻgʻrisida oʻzining devoni va Alisher Navoiyning “Majolis un-nafois” va “Xutbai davovin” asarlaridan bazi bir maʼlumotlarni bilib olishimiz mumkin. Bundan tashqari, shoir Yaqiniynining “Oʻq va yoy” asarida Sakkokiy turk (oʻzbek) shoirlarining mujtahili (gʻayratlisi) deb taʼriflanishi, uning oʻz zamonasining zabardast shoirlaridan biri ekanligini bildiradi. Sakkokiy movarounnahrlik boʻlib, u Temuriylar saltanatining poytaxti Samarqandda umrguzaronlik qilib ijod etgan.
Sakkokiy – shoirning taxallusi boʻlib, uning asl nomi maʼlum emas. “Sakkok” (pichoqchi) soʻzidan, shoir hunarmand oilada tugʻilgan degan fikrni taxmin qilish mumkin. Sakkokiy XIV asrning ikkinchi yarmida yoki XIV asrning oxirgi choragida tugʻilganini esa hijriy 810 (1407–08) yilda Amir Temurning nabirasi Xalil Sultonga bagʻishlagan qasidasidagi:
Tarixqa sakkiz yuz dogʻi oʻn erdiyu qadr axshomi,
Bir oy tugʻuddi dunyoda kim mamalakatda xon erur.
– misrasidan taxminan bilib olish mumkin. Chunki shoir bu qasidasini ancha ijodiy tajribaga ega boʻlgandan keyin, taxminan 30 yoshlarida yozgan boʻlishi kerak.
Sakkokiy ijodining gullagan davri Ulugʻbek hukmronlik qilgan davrlarga (1409–1449) toʻgʻri keladi. Tarixdan maʼlumki, buyuk munajjim va yetuk davlat arbobi Mirzo Ulugʻbek maʼrifatparvar podshoh boʻlish bilan birga ilm-fan, sanʼat va adabiyot ahlining homiysi ham edi. Ana shu fikrdan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, Sakkokiy Ulugʻbekdan panoh topgan allomalar sirasiga kirib, uning ijodiy faoliyati odil podshoh bilan bogʻliqdir. Sakkokiy oʻz homiysiga atab qasida bitadi va unda Ulugʻbekni koʻklarga koʻtarib maqtaydi va uning dushmanlariga qarshi oʻz soʻzlari bilan zarba beradi. Shoir Ulugʻbekka baho berar ekan, shunday maʼrifatparvar podshoh bilan zamondosh boʻlganidan faxr hissini tuyadi va:
Falak yillar kerak sayr etsayu keltirsa ilkiga,
Meningdek shoiri turku seningdek shohi dononi,
– degan misralarni darj etadi.
Sakkokiy oʻz devonida Mirzo Ulugʻbek, Xalil Sultondan tashqari, Xoja Muhammad Porsoga, Arslonxoja tarxonga ham kasidalar bittan. Bu qasidalardan tashqari devonga bir qator lirik gʻazallar ham kiritilganki, bu gʻazallarning koʻpchiligi bizgacha yetib kelmagan. Sakkokiyning oʻzi tuzgan devonining bir necha qoʻlyozma nusxalari maʼlum boʻlsada, bu nusxalarning birortasi ham toʻla va mukammal nusxa emas. Jumladan, Londonda, Britaniya muzeyida devonning taxminan XVI asr oʻrtalarida koʻchirilgan bir nusxasi va Toshkentda, Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik intstitutida 1937 yilda Shoislom ismli kotib tomonidan kaysidir manbadan koʻchirilgan nusxasi saqlanadi.
Sakkokiy XV asr oʻrtalarida vafot etganligini Navoiyning Samarqandda boʻlgan yillarida (1465–1469) Sakkokiy muxlislari bilan uchrashgani va suhbatlashgani bilan izohlash mumkin. Nimagaki, Sakkokiy bu davrda hayot boʻlmagan, agar hayot boʻlganida Navoiy uning oʻzi bilan uchrashgan boʻlardi.
Sakkokiyning qasidachilik borasidagi mahoratini nazarda tutadigan boʻlsak, shak-shubhasiz, uni oʻzbek qasidachiligining asoschisi desak yanglishmagan boʻlamiz. U ulugʻ shoir Lutfiy bilan bellasha oladigan shoir darajasida boʻlgan. Bu haqda Alisher Navoiy “Xutbai davovin” asarida shunday jumlalarni keltiradi: “Uygʻur iborati fusaxosindin va turkiy alfozining bulagʻosindin Mavlono Sakkokiy ham Lutfiylarkim, birining shirin abyotining ishtihori Turkistonda bagʻoyat va birining latif gʻazaliyotining intishori Iroq va Xurosonda benihoyatdurur va devonlari mavjud boʻlgay”. Bundan koʻrinadiki, Sakkokiy Turkiston, yaʼni Movarounnahrda oʻz ijodi bilan juda katta obroʻga ega boʻlganki, uning goʻzal qasidalari, sevgini vasf etuvchi betakror gʻazallari Samarqand ilm ahlining koʻnglidan mustahkam joy olgan.
Sakkokiy lirikasining asosiy tematikasi koʻpgina shoirlarnikidek asosan sevgi muhabbatni sharaflashdan iborat. U insonni insonga boʻlgan muhabbatini kuylarkan, sevgini hayotga, uning zavq-shavqi, tabiat manzarasi va insoniy ezgu xislatlarga boʻlgan mehr-muhabbat bilan uzviy holatda tarannum etadi. U oʻz sheʼrlarining maʼno va shakliga katta eʼtibor bergan. Sakkokiy oʻz gʻazallarida zamondoshlari kabi ajoyib soʻz oʻyinlaridan ustalik bilan foydalanadi. Tasvirlanayotgan maʼshuqaning gʻamzasini taʼriflar ekan:
Qochonkim gʻamzasi koʻzlab oʻqin kirpiki kezlosa,
Qora qoshlaridan paydo boʻlur ushshoqning yosi,
– deydi.
Sakkokiy gʻazallarida keltirilgan koʻpgina badiiy tasvirlar va oʻxshatmalarni Alisher Navoiy, Bobur va boshqa shoirlarning gʻazallarida ham uchratish mumkin.
Sakkokiy faqat lirik sheʼrlar yozish bilan cheklanib qolmay, yuqorida aytganimizdek, goʻzal qasidalar yozdi va bu qasidalar u yashagan va ijod etgan davrdagi ijtimoiy hayot bilan chambarchas bogʻlanib ketgan.
Sakkokiy Ulugʻbekka atab yozgan qasidasidagi yana bir misraga eʼtiborni qaratsak, foydadan xoli boʻlmas:
Raiyat qoʻy erur, Sulton anga choʻpon yo boʻri,
Boʻri oʻlgayu qoʻy tingʻay, chu Musotek shubon keldi,
– deb yozadi.
Bu bilan Sakkokiy oʻsha davrdagi hukmdorlar haqida fikr yuritadi va adolatli hukmdorlarni choʻponga, adolatsiz hukmdorlarni boʻriga oʻxshatadi.
Ulugʻbek davlat tepasiga kelishi voqeasini shoir quyidagicha ifodalaydi:
Jahondin ketti tashvishu mabodoyi amon keldi,
Xaloyiq aysh eting bu kun, sururi jovidon keldi.
Tan erdi bu ulus barcha, aningtek joni bor yo yoʻq,
Bihamdilloh, oʻgʻon fazli bila ul tanga jon keldi.
Ulugʻbekka bagʻishlab yozilgan qasidada xalq, ulus, raiyat, omonlik, surur, adolat soʻzlari koʻp uchraydi. Bundan koʻrinib turibdiki, zamonasining ilgʻor fikrli kishisi sifatida buyuk shoir Sakkokiy xalq ahvolini oʻylagan hodda, Ulugʻbekdek maʼrifatli hukmdorni davlat tepasiga kelishi xalq uchun yaxshi ish boʻlganligidan mamnun ekanligini izhor etgan.
Shunday qilib, hazrat Alisher Navoiy aytganlaridek, Mavlono Sakkokiy ajoyib lirik sheʼrlar va betakror qasidalar ijod etgan hamda oʻzbek mumtoz adabiyotining ravnaq topib, gullab yashnashiga maʼlum hissa qoʻshgan buyuk shoirlardan biri sifatida tarihda muhrlandi.
“Maʼnaviyat yulduzlari” (Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, Toshkent, 1999) kitobidan olindi.
Ma’lumotlarni rus tilida o‘qing👇
Саккоки – один из поэтов-лириков, оставивших яркий след в узбекской классической литературе, создавших неповторимые газели и оды.
До нас дошло очень мало сведений о жизни и деятельности Саккоки. Некоторые сведения о его биографии мы можем узнать из его дивана и произведений Алишера Навои «Мажолис ун-нафаис» и «Хутбай дававин». Кроме того, описание Саккоки как муджтахиля (энтузиаста) турецких (узбекских) поэтов в произведении поэта Ягинийни «Ок ва йой» означает, что он является одним из величайших поэтов своего времени. Саккоки был родом из Мовароуннахра, жил и работал в Самарканде, столице империи Тимуридов.
Саккокий — псевдоним поэта, настоящее имя его неизвестно. Из слова «саккок» (нож) можно предположить, что поэт родился в семье ремесленника. Саккоки родился во второй половине 14 века или в последней четверти 14 века в своей оде, посвященной внуку Амира Темура Халилу Султану в 810 г.х. (1407-08):
Восемьсот пятен в истории семнадцати с половиной лет,
Кто в мире родил за один месяц?
— можно примерно узнать из стиха. Потому что поэт должен был написать эту оду, когда ему было около 30 лет, набравшись большого творческого опыта.
Период расцвета творчества Саккоки совпадает с правлением Улугбека (1409-1449). Из истории известно, что великий астролог и выдающийся государственный деятель Мирза Улугбек был просвещенным царем, а также покровителем науки, искусства и литературы. Исходя из этого представления, можно сказать, что Саккокий вошел в число ученых, укрывшихся от Улугбека, и его творческая деятельность связана с праведным царем. Саккоки заканчивает клятву своему покровителю, в которой восхваляет Улугбека и своими словами нападает на врагов. Оценивая Улугбека, поэт испытывает гордость за то, что является современником такого просвещенного царя и:
Если небу нужны годы, чтобы ходить и приносить,
Такой поэт, как я, мудрый король, как ты,
— читает стихи.
Помимо Мирзы Улугбека и Халила Султана, у Саккоки также есть касыды Ходже Мухаммаду Порсо и Арсланходже Тархану в его диване. Кроме этих од, в диван вошли и ряд лирических газелей, большая часть которых до нас не дошла. Хотя существует несколько рукописных копий дивана Саккоки, ни одна из них не является полной и совершенной копией. Например, в Лондоне в Британском музее хранится копия девана, скопированная в середине XVI века, а в Ташкенте, в Институте востоковедения имени Абу Райхана Беруни Академии наук Республики Узбекистан, копия, скопированная из определенного источника в 1937 году секретарем по имени Шайслам.Тот факт, что Саккоки умер в середине XV века, можно объяснить тем, что Навои встречался и общался с поклонниками Саккоки во время своего пребывания в Самарканде (1465-1469). Поскольку Заккоки в то время уже не было в живых, будь он жив, Навои встретил бы его.
Если говорить о мастерстве Саккоки в изготовлении касыды, то, без сомнения, не ошибемся, назвав его основателем узбекской касыды. Он был на уровне поэта, который мог соперничать с великим поэтом Лутфием. По этому поводу Алишер Навои в своем произведении «Хутбай Давовин» приводит следующие фразы: «Мавлано Саккаки, который уйгурский поэт, тюркский поэт, тоже лютфианин. Любовь к сладкой поэзии велика в Туркестане, и любовь к своей нежной газалийййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййййой Из этого видно, что Саккоки приобрел большую известность в Туркестане, то есть в Мовароуннахре, своим творчеством, а его прекрасные оды и неповторимые газели, описывающие любовь, прочно вошли в сердца ученых Самарканда.
Основная тема лирики Саккоки, как и многих поэтов, в основном посвящена любви. Он воспевает любовь человека к человеку и воспевает любовь к жизни, ее удовольствиям, природным пейзажам и человеческим добродетелям. Он уделял большое внимание смыслу и форме своих стихов. Как и его современники, Саккоки умело использует в своих газелях замечательную игру слов. Описывая обаяние изображенного любовника:
Когда чьи-то глаза закрыты, ресницы густые.
Возраст привратника видно из его черных бровей,
— он говорит.
Многие художественные образы и сравнения, представленные в газелях Саккоки, можно найти и в газелях Алишера Навои, Бабура и других поэтов.
Саккоки не ограничивался написанием лирических стихов, как мы сказали выше, он писал прекрасные оды, и эти оды были тесно связаны с общественной жизнью того времени, которое он жил и творил.
Если обратить внимание на еще одну строчку в его оде Улугбеку Саккакию, то она будет полезной:
Райят – овца, султан – пастух или волк.
Пусть волк умирает и слушает овец, Мусотек пришел в сумерках,
— пишет.
При этом Закхей думает о правителях того времени и сравнивает справедливых правителей с пастырями, а неправедных правителей с волками.
Поэт так описывает случай восхождения Улугбека на вершину государства:
Мир был безопасным без двух забот.
Будьте счастливы, люди, этот день вечен.
Вся эта нация признала, есть ли у тебя душа или нет.
Bihamdillah, Oghan Fazli Bila ul tanga ожили.
В оде, посвященной Улугбеку, часто встречаются слова народ, улус, райят, безопасность, сурур, справедливость. Из этого видно, что как прогрессивный мыслитель своего времени великий поэт Саккоки думал о народном государстве.Он выразил удовлетворение тем, что приход такого просвещенного правителя, как Улугбек, был благом для народа.
Таким образом, как сказал Хазрат Алишер Навои, Мавлано Саккоки вошел в историю как один из великих поэтов, создавших прекрасные лирические поэмы и неповторимые оды и внесших определенный вклад в расцвет и расцвет узбекской классической литературы.
Взято из книги «Духовные звезды» (Издательство «Общественное наследие» имени Абдуллы Кадири, Ташкент, 1999 г.).
[/spoiler]
This domain is for use in illustrative examples in documents. You may use this domain in literature without prior coordination or asking for permission.
More information...