Yusuf Qorabogʻiy haqida batafsil ma’lumotlar, tarjimai hol

Yusuf Qorabogʻiy haqida batafsil ma’lumotlar, tarjimai hol

Markaziy Osiyoning XVII asrdagi ijtimoiy va ilmiy tafakkurining yirik namoyandasi Ibn Muhammadjon Yusuf al-Qorabogʻiy al-Muhammad Shohiy aslida ozarbayjonlik boʻlib, oʻzining buyuk salaflari asarlaridagi baʼzi ilgʻor anʼanalarni davom ettira olgan ijodkordir. Sharq manbalarida olimning hayoti va ijodiga oid maʼlumotlar uchraydi. Ammo ular yetarli emas. Mualliflar uning vafot etgan yilini va baʼzi asarlarini sanab oʻtish bilan cheklanadilar, xolos. Gʻarbiy Ovroʻpo adabiyotida esa Qorabogʻiy va uning ijodi haqida hech qanday maʼlumot yoʻq.

Yusuf Qorabogʻiyning barcha asarlari Samarqand va Buxoroda yozilgan. U haqdagi dastlabki maʼlumot rus olimi, professor A A Semenov tadqiqotlarida uchraydi.

Ozarbayjonlik A A. Aminzoda oʻzining monografiyasida Qorabogʻiyga maxsus bob ajratgan. A. A Semenovning kichikroq asarida Qorabogʻiy tarjimai holiga oid maʼlumotlar keltiriladi va uning “Risolai botiniyyasi”ning muxtasar tarjimasi berilgan. “Ozarbayjon falsafasi tarixidan ocherklar”da Yusuf Qorabogʻiyga butun bir bob bagʻishlangan. Bu yerda u ozarbaijon faylasufi va fiqhshunosi sifatida talqin etiladi. Faylasuf 1563 yilda Qorabogʻ qishlogʻida tugʻilgan. Ustozi Mirzajon Sheroziy bilan Markaziy Osiyoga kelganda (1585) u 23 yoshda boʻlgan. 1579 yili 16 yoshlik Yusuf Shirvonga keladi. Bu vaqtlarda Shirvondagi siyosiy vaziyat ogʻir edi. U yerdagi siyosiy notinchliklar tufayli boʻlsa kerak, Qorabogʻiy Sherozga joʻnaydi va Habibulla Mirzajon al-Sheroziy al-Bogʻnaviydan taʼlim ola boshlaydi. Oʻsha vaqtdagi ijtimoiy ilmlarni, xususan, fiqh, falsafa, tasavvufni chuqur oʻrganadi. Bu fanlar yuzasidan tadqiqotlar olib boradi. Qorabogʻiy ustozi Sheroziy vafotidan soʻng (1587) Samarqandning taniqli siymolaridan “Kubraviyya” tariqatining faol targʻibotchilaridan boʻlgan Xalilullo Badaxshiy bilan aloqa bogʻladi. Keyinchalik Qorabogʻiy Badaxshiyning sodiq shogirdiga aylanadi. Bu davrda tasavvuf adabiyoti rivojlandi, uning yangi namoyandalari paydo boʻldi, bu yangi avlod oʻz salaflarining anʼanalarini davom ettirib, boyita bordilar.

Xalq orasida Qorabogʻiyning obroʻ-eʼtibori oshib ketdi. Bu narsa olimning gʻoyaviy siyosiy, ijodiy raqiblarining hasadini qoʻzgʻatdi. Ular igʻvo qilib Qorabogʻiyni Buxorodan ikki chaqirim masofada joylashgan Sepulon degan yerga badargʻa qildirdilar. Qorabogʻiy umrining soʻnggi yillarini shu yerda oʻtkazadi.

Qorabogʻiy asarlarini oʻrganish va tahlil qilish uning gʻoyat keng maʼnodagi alloma va chuqur bilimli faylasuf ekanligini koʻrsatadi. U aniq fanlardan xabardor, tibbiyotni bilgan, boshqa koʻpgina fanlardan risolalar yozgan. Olimning asarlarida mashhur mutafakkirlar va tabiatshunoslardan Arastu, Platon, Pifagor, Suqrat, Anaksagorlarning nomlarini tez-tez uchratamiz. Sharq olimlaridan Forobiy, Ibn Sino, Beruniy, Baxmanyor, Gʻazzoliy, Tusiy, Taftazoniy kabilar qatorida as-Sullamiy, Ibn Ammuna, Abul Hasan al-Koshiylarning ismlarini oʻqiymiz.

Olimning “Risolai botiniyya” risolasida insondagi nafsoniy kuchlar, odamdagi ruhiy olam haqida hikoya qilingan. Bu asar “Yetti jannat” nomi bilan ham mashhurdir.

“Risolai hilvatiyya” asari arab tilida yozilgan boʻlib, olti qismdan iborat. Hilvatlar esa oʻz navbatida “toʻxtalish”larga boʻlingan. Bu asarda muallif borliq bilan bogʻliq boʻlgan juda koʻp falsafiy muammolar haqida soʻz yuritgan. Asar davomida oʻzidan oldin yashab oʻtgan mashhur allomalar bilan u yoki bu masala haqida munozaralar qilgan.

“Fi taʼrifil ilm” asarida ilmning hikmati haqida fikr yuritgan. Qorabogʻiyning “Risolai fi bayonil juz la yatajazza” asari olimlar oʻrtasidagi falsafiy munozaralarni yoritishga bagʻishlangan.

Qorabogʻiyning “Mafatix” asarida esa diniy urf-odatlar, huquqiy qoidalar va ularni bajarish masalalari xususida bahs yuritilgan. Shuningdek, Qorabogʻiy Davoniy, Qazviniy, Taftazoniy, Shahobiddin Suxravardiy kabi olimlarning asarlariga sharhlar yozgan, mantiq, arab tili, riyoziyot, lugʻatshunoslik, diniy masalalarga oid qator risolalar ijod etgan.

Qorabogʻiy ilmiy faoliyatdan tashqari sheʼriyat bilan ham qiziqqan, uning nomi oʻsha davr shoirlari orasida tez-tez yodga olib turiladi. Qorabogʻiy asarlarining koʻpchiligi, aniqrogʻi, 24 ta risolasining qoʻlyozmasi Oʻzbekiston Respublikasi FAning Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutining fondida saqlanadi.

Keyingi yillarda Markaziy Osiyoning XVI–XVII asrlardagi falsafa tarixini tadqiq etish, xususan, Qorabogʻiy merosini oʻrganish sohasida ancha ish qilindi.


“Maʼnaviyat yulduzlari” (Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, Toshkent, 1999) kitobidan olindi.
Ma’lumotlarni rus tilida o‘qing👇
Ибн Мухаммаджан Юсуф аль-Карабаги аль-Мухаммад Шахи, крупный представитель общественной и научной мысли Средней Азии XVII века, на самом деле был азербайджанцем, творцом, сумевшим продолжить некоторые передовые традиции произведений из его великих предшественников. Восточные источники содержат сведения о жизни и деятельности ученого. Но их недостаточно. Авторы ограничиваются указанием года его смерти и некоторых произведений. В западноевропейской литературе нет сведений о Карабаги и его творчестве.

Все произведения Юсуфа Карабогия написаны в Самарканде и Бухаре. Первые сведения о нем можно найти в исследованиях русского ученого, профессора А. А. Семенова.

Азербайджанец А. Аминзода в своей монографии посвятил Карабаху специальную главу. В меньшей работе А. А. Семенова представлены сведения о биографии Карабоги и краткий перевод его «Рисолаи ботинийя». В «Очерках истории азербайджанской философии» Юсуфу Карабоги посвящена целая глава. Здесь он интерпретируется как азербайджанский философ и правовед. Философ родился в 1563 году в селе Карабах. Ему было 23 года, когда он приехал в Среднюю Азию (1585 г.) со своим учителем Мирзаджан Ширози. В 1579 году в Ширван приехал 16-летний Юсуф. В то время политическая ситуация в Ширване была сложной. Вероятно, из-за возникших там политических волнений Карабаги отправился в Шираз и стал учиться у Хабибуллы Мирзаджана аль-Шерази аль-Багнави. Он глубоко изучал общественные науки того времени, особенно юриспруденцию, философию и мистику. Проводит исследования по этим вопросам. После смерти учителя Карабахи Ширози (1587 г.) он связался с Халилулло Бадахши, одним из известных деятелей Самарканда, который был одним из активных пропагандистов секты «Кубравия». Позже он стал верным учеником Карабогия Бадахского. В этот период развивалась суфийская литература, появлялись ее новые представители, это новое поколение продолжало и обогащало традиции своих предшественников.

Репутация Карабоги в народе возросла. Это вызывало зависть идейных, политических и творческих противников ученого. Они подстрекали Карабаги сослать его в Сепулон, в двух верстах от Бухары. Карабогий провел здесь последние годы своей жизни.

Изучение и анализ произведений Карабоги показывает, что он ученый в очень широком смысле и философ с глубокими знаниями. Он хорошо разбирался в точных науках, знал медицину, писал трактаты по многим другим наукам. В трудах ученого мы часто встречаем имена известных мыслителей и естествоиспытателей, таких как Аристотель, Платон, Пифагор, Сократ, Анаксагор. Мы читаем имена Фараби, Ибн Сины, Беруни, Бахманьяра, Газали, Туси, Тафтазани, среди ученых Востока ас-Суллами, Ибн Аммуна, Абул Хасан ал-Коши.

В трактате ученого «Рисолаи ботинийя» эмоциональные силы в человеке,говорится о духовном мире в человеке. Эта работа также известна как «Семь небес».

Рисолай хилватийя написана на арабском языке и состоит из шести частей. Хилваты, в свою очередь, делятся на «стопы». В этой работе автор говорит о многих философских проблемах, связанных с бытием. В ходе работы он обсуждал тот или иной вопрос с известными учеными, жившими до него.

О мудрости науки он размышлял в своем труде «Фи тарифил илм». Работа Карабаги «Risolai fi bayonil juz la yatajazza» посвящена освещению философских споров среди ученых.

В произведении Карабаги «Мафатих» рассматриваются религиозные традиции, правовые нормы и вопросы их реализации. Он также написал комментарии к трудам таких ученых, как Карабогий Давани, Казвини, Тафтазани, Шахабеддин Сухраварди, создал ряд трактатов по логике, арабскому языку, математике, лексикологии, религиозным вопросам.

Помимо научной деятельности, Карабоги интересовался и поэзией, его имя часто упоминается среди поэтов того времени. Большая часть произведений Карабаги, а точнее рукописи 24 трактатов, хранятся в фонде Института востоковедения имени Абу Райхана Беруни ИД Республики Узбекистан.

В последующие годы была проделана большая работа в области изучения истории философии Средней Азии XVI-XVII веков, в частности, изучения наследия Карабаха.

Взято из книги «Духовные звезды» (Издательство «Общественное наследие» имени Абдуллы Кадири, Ташкент, 1999 г.).
[/spoiler]

This domain is for use in illustrative examples in documents. You may use this domain in literature without prior coordination or asking for permission.

More information...

Если вам понравилась статья, поделитесь ею с друзьями в социальных сетях.
Sirlar.uz

;-) :| :x :twisted: :smile: :shock: :sad: :roll: :razz: :oops: :o :mrgreen: :lol: :idea: :grin: :evil: :cry: :cool: :arrow: :???: :?: :!: