Sattorxon Abdulgʻafforov Markaziy Osiyoda ijtimoiy tafakkurni rivojlantirish tarixida alohida oʻrin egallaydi. Sattorxon 1843 yili Chimkent shahrida yirik mudarris oilasida tugʻilgan. U 1862 yili Toshkentda “Shukurxon” madrasasini bitirib, 1864 yilgacha Chimkent shahrida muftiylik qilgan. 1873 yili Sattorxon Chimkentda ochilgan birinchi rus-tuzem maktabida oʻqituvchi boʻlib ishlaydi. Mana shu vaqtdan boshlab umrining oxirigacha Sattorxon ilm-fan, dunyoviy bilimning tolmas targʻibotchisi boʻlib qoldi.
Sattorxon Chimkentda ikki yil oʻqituvchilik kilgach, 1876 yil aprel oyida Qoʻqon shaxriga qozi qilib tayinlanadi. Oʻsha yili iyul oyida Sattorxon Joʻrabek, Shermuhammad va Abdulla Niyozovlar bilan birga Sankt-Peterburgda Sharqshunoslar Xalqaro sʼyezdida ishtirok etib, olimlar va xalqlar oʻrtasida doʻstlik va hamkorlik haqida gapirdi.
Sankt-Peterburgdan qaytgach, Sattorxon qozilik vazifasini davom ettirdi va oʻz lavozimidan maʼrifatparvarlik gʻoyalarini roʻyobga chiqarish yoʻlida foydalandi, dunyoviy bilimlarni tinmay targʻib qildi. Sattorxon 1879 yilda Qoʻqon shahar bilim yurtining faxriy nazoratchisi qilib tasdiqlandi. Bu lavozimda ham Sattorxon oʻz burchini sharaf bilan bajardi. “Men, – deb yozgan edi Sattorxon, – har vaqtda musulmonlarni oʻz foydamiz uchun rus tilini oʻrganmoqligi zarur ekanligini bayon qilur edim”.
Sattorxon 1881 yilda Toshkentga qaytib keldi. 1883 yilda u “Turkiston viloyatining gazeti”ga tarjimon boʻlib ishga kirdi va shu davrda Ovroʻpo madaniyati va dunyoviy bilimlarini targʻibot qiluvchi bir qancha maqolalar yozdi. Sattorxon 1884 yildan 1889 yilgacha Toshkent oʻqituvchilar seminariyasida oʻzbek va fors tillaridan dars berdi va oʻzining maʼrifatparvarlik faoliyatini tinmay davom etdirdi. 1889 yil dekabr oyida boʻlib oʻtgan Turkiston oʻlkasi shaharlarining oʻqituvchilari sʼyezdi ishida faol ishtirok etib, mahalliy yoshlarni yangi maktablarga jalb qilish, bu yoʻldagi barcha toʻsiqlarni tugatish choralari haqida gapirdi. U chorizm maʼmurlarining ayrim tadbirlarini xato deb bilib, ularni tanqid qildi.
1889 yilda Sattorxon Sirdaryo viloyat Soliq komissiyasida tarjimonlik qildi. Bu komissiya 1893 yilda tugatilgach, Sattorxon Chimkent shahriga qaytib, u yerda 1899 yilgacha qozilik lavozimida ishladi. 1899 yilda Toshkentga qaytib kelib, oʻzining vafotiga qadar (1901) shu yerda yashadi.
Sattorxonning hayot yoʻli murakkab yoʻl edi. Bu yoʻlda u ayrim masalalarda ikkilandi ham, lekin ilm-fanni, sharq madaniyati yutuqlarini, Ovroʻpo madaniyatini targʻib qilishda, mamlakatni qoloqliqdan chiqarish zarurligini uqtirishda hech vaqt ikkilanmadi va umrining oxirigacha bu fikrga sodiq boʻlib qoldi. Sattorxon oʻzining maʼrifatparvarlik faoliyatini Furkat, Muqimiy, Zavqiylar bilan hamkorlikda olib bordi. Maʼrifatparvarning ijtimoiy qarashlari uning “Musulmon eshonlar”, “Rossiya istilosiga qadar Qoʻqon xonligining ichki ahvoli haqida qisqacha ocherk” nomli risolalarida va koʻpgina maqola va nutqlarida oʻz aksini topgan.
Sattorxon jamiyat taraqqiyotini ilm-fanda, xalqqa maʼrifat tarqatishda deb bildi. Uning fikricha, aqlga muvofiq har qanday jamiyatning farovon yashashi uchun bilim boʻlmogʻi zarur. Inson nima? U nima uchun yaratilgan va qayerga boradi? Uning baxti nimada? “Bu savollarning kaliti, – deydi Sattorxon, – bilimdadir”.
Sattorxon ilm-fanning kishilik jamiyati taraqkiyotini taʼminlovchi asosiy vositalardan biri ekanligini taʼkidlash bilan birga, uni turli millat va dinga mansub boʻlgan xalklarni birbiriga yaqinlashtiruvchi kuch deb qaraydi. Mana shu fikrga qatʼiy amal qilgan holda Sattorxon oʻz xalqini boshqa xalqlar, jumladan Ovroʻpo xalqlari bilan yaqindan aloqaga kirishishi zarurligini uqtiradi. “Shu tufayli biz umuminsoniy hayot va ilmiy taraqqiyot ishtirokchilari boʻlishimiz mumkin”, deydi u.
Sattorxon oʻz vatandoshlarini maʼrifatga, boshqa tillarni, jumladan, rus tilini oʻrganishga chaqiradi. U oʻz fikrlari taʼsirini kuchaytirish va isbotlash uchun islom dini, shariat qonun-qoidalaridan, oʻzining keng bilimlaridan moxirlik bilan foydalanadi.
Sattorxon mahalliy bolalarni musulmon maktablari bilan bir qatorda rus-tuzem maktablariga jalb qilish zarurligi va bu yoʻlda amaliy choralar koʻrish kerakligini uqtiradi. “Eng avval, – deydi Sattorxon, – bu maktablarga nisbatan kishilarda ishonch hosil qilish zarur. Bu yoʻlda toʻsiq boʻlib turgan sabablardan biri shuki, bu maktablarda musulmonlar manfaatlarini himoya qiladigan va oʻz ishtiroki bilan musulmon yoshlarini tarbiya qilishda ularni zoʻrlik bilan ruslashtirishga qaratilgan maqsad yoʻqligiga kafil boʻladigan, ularni diniy eʼtiqodlariga zarar yetkazmasligini boʻyniga oladigan kishilarning yoʻkligidir. Shuning uchun rus maktablariga musulmon muallimi kiritilib, unga yerliklarning bolalarini mahalliy tilga oʻrgatish va musulmon dinidan boshlangʻich taʼlim berish vazifasi yuklatilsa, mahalliy aholining rus maktablariga nisbatan ishonchsizligi tugatilgan boʻlur edi”. Koʻrinib turibdiki, Sattorxon chor maʼmurlarining “ruslashtirish” siyosatini sezgan va bu siyosatga qarshi norozilik bildirgan.
Sattorxon xalq taqdiriga achindi, uni jaholat va zulmat dunyosidan chiqarish haqida qaygʻurdi, jamiyatdagi adolatsizliklarga nafrat bilan qaradi va oʻzbek xalqining tarqqiyot, mustaqillik uchun olib borgan kurashiga oʻz hissasini qoʻshdi.
“Maʼnaviyat yulduzlari” (Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, Toshkent, 1999) kitobidan olindi.
Ma’lumotlarni rus tilida o‘qing👇
Сатторхан Абдулгафаров занимает особое место в истории развития общественного мышления в Средней Азии. Саттархан родился в 1843 году в городе Шымкент в многодетной семье мударриев. В 1862 году окончил медресе «Шукурхан» в Ташкенте и до 1864 года работал муфтием в Шымкенте. В 1873 году Сатторхан работал учителем в первой школе русского типа, открытой в Шымкенте. С этого времени и до конца жизни Саттархан оставался неутомимым пропагандистом науки и мирских знаний.
Проработав два года учителем в Шымкенте, Сатторхан в апреле 1876 года был назначен судьей в город Кокан. В июле того же года Сатторхан вместе с Джорабеком, Шермухаммадом и Абдуллой Ниязовым участвовал в Международном конгрессе востоковедов в Санкт-Петербурге, где говорил о дружбе и сотрудничестве между учеными и народами.
Вернувшись из Петербурга, Саттархан продолжил свои обязанности судьи и использовал свое положение для реализации просветительских идей, неустанно продвигая мирские знания. В 1879 году Сатторхан был утвержден почетным надзирателем Коканского учебного заведения. Саттархан с честью выполнил свой долг и на этой должности. «Я, — писал Саттар-хан, — всегда говорил мусульманам, что нам необходимо учить русский язык для нашей же пользы».
Сатторхан вернулся в Ташкент в 1881 году. В 1883 году он поступил переводчиком в «Ведомости Туркестанского края» и в этот период написал несколько статей, пропагандирующих европейскую культуру и мирские знания. С 1884 по 1889 год Сатторхан преподавал узбекский и персидский языки в Ташкентской учительской семинарии и неустанно продолжал свою просветительскую деятельность. В декабре 1889 г. он принял активное участие в съезде учителей городов Туркестанской области, рассказал о мерах по привлечению местной молодежи в новые школы и устранению на этом пути всех препятствий. Некоторые действия царских властей он критиковал как ошибки.
В 1889 году Сатторхан работал переводчиком в Сырдарьинской областной налоговой комиссии. После прекращения этой комиссии в 1893 году Сатторхан вернулся в город Шымкент, где работал судьей до 1899 года. Вернулся в Ташкент в 1899 г. и жил там до самой смерти (1901 г.).
Жизненный путь Саттар-хана был сложным. По пути он колебался в некоторых вопросах, но никогда не останавливался в пропаганде науки, достижений восточной культуры, европейской культуры, необходимости поднять страну из отсталости, и оставался верен этой идее до конца своей жизни. жизнь. Саттархан осуществлял свою просветительскую деятельность в сотрудничестве с Фуркатом, Мукими и Завкисом. Общественные взгляды просветителя нашли отражение в его памфлетах «Муслим Эшонлар», «Краткий очерк внутреннего положения Коханского ханства до русского нашествия» и многих статьях и выступлениях.Саттархан считал развитие общества в науке и в распространении просвещения среди людей. По его мнению, знание необходимо для благополучного существования любого общества в соответствии с разумом. Что такое человек? Для чего он был создан и куда он ведет? В чем его счастье? «Ключ к этим вопросам, — говорит Сатторхан, — в знаниях».
Саттархан подчеркивает, что наука является одним из основных инструментов, обеспечивающих развитие человеческого общества, и считает ее силой, сближающей людей разных национальностей и религий. Придерживаясь этой идеи, Саттархан подчеркивал необходимость тесных контактов своего народа с другими народами, в том числе с европейскими. «Благодаря этому мы можем быть участниками человеческой жизни и научного развития», — говорит он.
Саттархан призывает своих соотечественников к просвещению, к изучению других языков, в том числе и русского. Он умело использует исламскую религию, законы шариата и свои обширные знания, чтобы усилить и доказать влияние своих мыслей.
Саттархан подчеркивает необходимость привлечения местных детей в школы русской системы наряду с мусульманскими и принять в этом направлении практические меры. «Прежде всего, — говорит Сатторхан, — необходимо, чтобы люди доверяли этим школам». Одним из препятствий на этом пути является отсутствие в этих школах людей, защищающих интересы мусульман и гарантирующих своим участием отсутствие цели их насильственной русификации в воспитании мусульманской молодежи, признающих, что они это делают. не вредить своим религиозным убеждениям. Поэтому, если учителя-мусульманина ввести в русские школы и на него возложить задачу обучения местных детей местному языку и дать базовое образование в области мусульманской религии, недоверие местного населения к русским школам прекратится». Похоже, Саттархан заметил политику «русификации» царских властей и протестовал против этой политики.
Саттархан сочувствовал судьбе народа, заботился о том, чтобы вывести его из мира невежества и тьмы, с ненавистью смотрел на несправедливости в обществе и содействовал борьбе узбекского народа за развитие и независимость.
Взято из книги «Духовные звезды» (Издательство «Общественное наследие» имени Абдуллы Кадири, Ташкент, 1999 г.).
[/spoiler]
This domain is for use in illustrative examples in documents. You may use this domain in literature without prior coordination or asking for permission.
More information...