Abu Abdulloh Jaʼfar Rudakiy taxminan hijriy 243 (860) yilda Samarqand yaqinidagi Panjrudak qishlogʻida, dehqon oilasida tugʻildi. Bu davrda Movarounnahr Eron, Hindiston, Xitoy, Misr va Suriya bilan savdo va madaniy aloqalarni yaxshi yoʻlga qoʻygan edi.
X asrda Buxoro, Samarqand, Urganch, Marv, Nishopur, Balx, zarafshon vodiysining yuqori qismi hunarmandchilik, savdo va madaniy markazlarga aylangan edi. Ayniqsa, Buxoro shahri IX–X asrlardayoq Sharqning eng yirik madaniy markazlaridan biri boʻlgan.
Rudakiy yoshligidanoq sheʼriyatga ixlos qoʻydi, oʻz zamonasining mashhur cholgʻuchisi Abul Abbos Baxtiyor qoʻlida musiqadan maʼlumot oldi. Dastlabki maʼlumotni oʻz qishlogʻida olgan Rudakiy oʻqish uchun Samarqandga bordi. U yerda chuqur bilim olib, tez orada ada-biyot va sanʼat sohasida ham dong chiqarishga muvaffaq boʻldi.
Buxoro hukmdori Nasr II ibn Ahmad Somoniy (914–943 yillarda hukmronlik qilgan) davrida Rudakiyning shoirlik shuhrati Buxoro va umuman Sharqqa keng tarqaldi. Rudakiy asarlariga eʼtibor berilsa, uning astronomiya va qadimgi yunon falsafasini ham yaxshi tushunganligini koʻrish mumkin.
Somoniylar davlatining koʻzga koʻringan davlat arbobi, Nasr II ibn Ahmadning yaqin doʻsti Abufazl Balʼamiy Rudakiy haqida “U faqat mashhur shoir boʻlibgina qolmay, balki oʻz davrining yetuk olimi ham edi”, deb baho bergan.
Nasr II ibn Ahmad Somoniy Rudakiyni oʻz saroyiga taklif etgandan soʻng, uning hayotining koʻp qismi Buxoroda oʻtdi. Uning koʻzi ojiz boʻlgan. Qadimgi manbalarda, uning onadan koʻr tugʻilganligi haqida naqllar bor. Baʼzi olimlarning fikricha, u saroydan quvilishi oldidan koʻziga mil tortib koʻr qilingan. Rudakiy qarigan chogʻida quvgʻinga uchragan, oʻz qishlogʻiga qaytib faqirliqda umr kechirgan. U 941 yilda olamdan koʻz yumdi va oʻz vatanida dafn etildi. Bu joy xalqning ziyoratgohiga aylandi.
Rudakiyning adabiy merosidan bizgacha ming bayt yetib kelgan (2 qasida, 50 ruboiy, sheʼrlar, doston va boshqalar). Ammo XII asr shoiri Rashid Samarqandiyning taʼkidlashicha, bironta shoir Rudakiy singari koʻp asar yozgan emas. Baʼzi olimlarning fikricha, Rudakiy bir million uch yuz ming misra sheʼr yozgan. Muhammad Avfiyning xabar berishicha, Rudakiy yuzta toʻplam (daftar) yozgan.
As-Somoniyning “Kitob ul-ansab” asarida keltirilishicha “Rudakiyning sheʼrlar toʻplami Ajam (arablar yashamaydigan) mamlakatlarda mashhur. Aytishlaricha, Rudakiy birinchi boʻlib fors tilida sheʼr yozgan shoirlardandir”, deyilgan. Shuning uchun ham Nasr II ibn Ahmad Somoniy uning vazirlari va harbiy boshliqpari unga qimmatbaho sovgʻalar berar edilar. Shu tufayli Rudakiy katta boylikka ega boʻlgan. Ammo u butun diqqat-eʼtiborini sheʼriyatga va fanga qaratgan. Rudakiy sheʼriyat vazifasini kishilar qalbiga taʼsir etish, “sangu-sandon yuraklarni mum kabi yumshatish” deb bildi. Uning asarlarida xalqchil gʻoyalar kuchli. Qadimgi manbalarda Rudakiyning “Oftob davroni”, “Arois an-nafois” (“Na-fis kurtaklar”) va “Sinbodnoma” dostonlari boʻlganligi haqida maʼlumotlar uchraydi.
Rudakiyning kasidalaridan “Modari man”, “Dar vasfi Buxoro” va “Shikoyat az piri” (“Qarilikdan shikoyat”) bizgacha yetib kelgan. Rudakiyning ijodida X asrning ijtimoiy hayoti oʻz aksini topgan. Uning hamma asarlarida xalqning orzu-umidlari, manfaatlari ifoda qilingan.
Rudakiyning axloqqa oid asarlarida aql-idrok, xulq-atvor va bilim asosiy oʻrinni egallagan. Mutafakkir bilimni hamma boyliklardan ustun qoʻyadi. Uning ayrim nasihatlari insonning qanday holatda baxtli boʻlish sharoitlarini aniqlashga yordam beradi. Rudakiyning fikricha, insonning toʻla baxtga ega boʻlishi uchun toʻrt narsa kerak sogʻliq, yaxshi odob, yaxshi nom va aql. U insonlarni voqealarning ichki mohiyatidan uning tashqi tomonini ajrata bilishga chaqiradi. U yaxishlik, saxiylik va ulugʻvorlikni targʻib qiladi.
Rudakiyning tabiat goʻzalliklarini ifoda etgan asarlari juda jozibalidir. Uning asarlarida Vatanga, xalqqa muhabbat mavzularigina yoritilmay, keng falsafiy fikrlar ham bayon etilgan. Masalan, “Qariliqdan shikoyat” asarida moddalar bir shakldan ikkinchi shaklga oʻtishini hamda yoʻq boʻlib ketmasligini taʼkiddaydi.
Buyuk mutafakkir kishilar oʻrtasidagi doʻstlik va oʻzaro hamkorlik kishilik jamiyati uchun muhim ahamiyatga ega ekanligini bir necha bor taʼkidlab oʻtgan. Uning fikricha, haqiqiy doʻstlik uchun kishilarni hatto turli dinda boʻlishlari ham xalaqit bera olmaydi. Uning quyidagi satrlari diqqatga sazovordir:
Jahonning shodligi yigʻilsa butun,
Doʻstlar diydoridan boʻlolmas ustun.
Rudakiy hayotning oʻzini birinchi ustod hisoblaydi va undan taʼlim olishga undaydi:
Har kishi olmasa hayotdan taʼlim,
Unga oʻrgatolmas hech bir muallim.
Rudakiy asarlarida inson aqlu zakovatiga ishonch kuchli. Asarlarining tili, badiiy ifoda vositalari sodda va tushunarli kilib yozilgan. U birinchi boʻlib, X asrdayoq fors mumtoz adabiyotiga asos solganligi uchun koʻpgina Eron olimlari, jumladan professor Sayyid Nafisiy fors sheʼriyatining vatanini Movarounnahr deb hisoblaydi.
Tabiatni, vatanni vasf qilish, axloqiy pandu nasihatlar bilan asarni bezash keyingi mutafakkirlarga Rudakiydan qolgan anana edi. Jumladan, buyuk shoir vafotidan keyin yana 50 yil yashagan mashhur tarixchi Abulfazl Bayhaqiy (995–1077) uning gʻoyalarini oʻz tarixiy asarlarida davom ettirdi.
“Maʼnaviyat yulduzlari” (Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, Toshkent, 1999) kitobidan olindi.
Ma’lumotlarni rus tilida o‘qing👇
Абу Абдулла Джафар Рудаки родился в селении Панджрудак близ Самарканда примерно в 243 г.х. (860 г.) в крестьянской семье. В этот период Мовароуннахр установил хорошие торговые и культурные отношения с Ираном, Индией, Китаем, Египтом и Сирией.
В X веке Бухара, Самарканд, Ургенч, Марв, Нишапур, Балх и верхняя часть Зарафшанской долины стали ремесленными, торговыми и культурными центрами. В частности, город Бухара был одним из крупнейших культурных центров Востока в IX-X веках.
Рудаки с юных лет интересовался поэзией, музыке он научился у Абул Аббаса Бахтияра, известного музыканта своего времени. Рудаки, получивший первоначальное образование в своем селе, отправился учиться в Самарканд. Там он получил глубокие знания и вскоре сумел добиться успеха в области литературы и искусства.
В период правления правителя Бухары Насра II ибн Ахмада Самани (годы правления 914-943) слава Рудаки как поэта широко распространилась по Бухаре и Востоку в целом. Если обратить внимание на труды Рудаки, то можно увидеть, что он также хорошо разбирался в астрономии и древнегреческой философии.
Видный государственный деятель государства Саманидов, близкий друг Насра II ибн Ахмада Абуфазл Баламий так оценивал Рудаки: «Он был не только известным поэтом, но и зрелым ученым своего времени».
После того как Наср II ибн Ахмед Сомани пригласил Рудаки к своему двору, большая часть его жизни прошла в Бухаре. Он был слеп. В древних источниках есть рассказы о том, что его мать родилась слепой. По мнению некоторых ученых, перед изгнанием из дворца он был ослеплен иглой в глазу. В старости Рудаки подвергся гонениям, вернулся в свою деревню и жил в нищете. Он умер в 941 году и был похоронен на родине. Это место стало местом паломничества людей.
До нас дошли тысячи стихов литературного наследия Рудаки (2 касыды, 50 рубаев, поэмы, былины и др.). Однако поэт XII века Рашид Самарканди сказал, что ни один другой поэт не написал столько произведений, сколько Рудаки. По мнению некоторых ученых, Рудаки написал один миллион триста тысяч строк стихов. По словам Мухаммада Авфия, Рудаки написал сто сборников (тетради).
Согласно «Китаб уль-Ансаб» Аль-Самани, «сборник стихов Рудаки популярен в аджамских (неарабских) странах. Говорят, что Рудаки — один из первых поэтов, написавших стихи на персидском языке. Поэтому Наср II ибн Ахмад Самани, его министры и военачальник преподнесли ему ценные подарки. Благодаря этому Рудаки разбогател. Но все свое внимание он сосредоточил на поэзии и науке. Рудаки считал задачей поэзии тронуть сердца людей, «смягчить, как воск, кровоточащие сердца». Популярные идеи сильны в его произведениях. В древних источниках имеются сведения о эпосах Рудаки «Цикл Солнца», «Аруис ан-нафойс» («На-фис кадаш») и «Синбоднома».Из касыдов Рудаки до нас дошли «Модари мэн», «Дар васфи Бухара» и «Шикоят аз пири» («Жалоба на старость»). Общественная жизнь 10 века нашла отражение в творчестве Рудаки. Все его произведения выражают надежды и интересы народа.
Интеллект, поведение и знания занимают главное место в работах Рудаки по этике. Мыслитель ставит знание выше всякого богатства. Некоторые его советы помогают определить условия, в которых человек может быть счастлив. По мнению Рудаки, для полного счастья человеку необходимы четыре вещи: здоровье, хорошие манеры, доброе имя и ум. Он призывает людей уметь отличать внешнюю сторону от внутренней сути событий. Он способствует добру, щедрости и великолепию.
Работы Рудаки, изображающие красоту природы, очень привлекательны. В его произведениях не только освещаются темы любви к стране и народу, но и выражаются широкие философские идеи. Например, в «Жалобе на старость» он подчеркивает, что материя переходит из одной формы в другую и не исчезает.
Великий мыслитель неоднократно подчеркивал, что для человеческого общества важна дружба и взаимное сотрудничество между людьми. По его мнению, даже факт разных религий не может помешать людям настоящей дружбы. Примечательны следующие его строки:
Радость мира вся собрана,
Она несравненно выше дружбы друзей.
Рудаки считает саму жизнь первым учителем и призывает учиться у нее:
Каждый может учиться у жизни,
Ни один учитель не может научить его.
Работы Рудаки твердо верят в человеческий интеллект. Язык и средства художественной выразительности его произведений написаны просто и понятно. Многие иранские ученые, в том числе профессор Сайид Нафиси, считают Моваруннахр родиной персидской поэзии, поскольку он первым заложил основы персидской классической литературы в 10 веке.
Прославление природы, родины, украшение произведения нравственными советами было традицией, оставленной Рудаки более поздним мыслителям. В частности, известный историк Абульфазл Байхаки (995-1077), живший еще через 50 лет после смерти великого поэта, продолжил его идеи в своих исторических трудах.
Взято из книги «Духовные звезды» (Издательство «Общественное наследие» имени Абдуллы Кадири, Ташкент, 1999 г.).
[/spoiler]
This domain is for use in illustrative examples in documents. You may use this domain in literature without prior coordination or asking for permission.
More information...