Abu Mansur al-Moturidiy haqida batafsil ma’lumotlar, tarjimai hol

Abu Mansur al-Moturidiy haqida batafsil ma’lumotlar, tarjimai hol

Abu Mansur al-Moturidiy sunniy eʼtiqodidagi ikki yirik yoʻnalishdan biri boʻlmish Moturidiya yoʻnalishining asoschilaridan hisoblanadi. Uning hayoti haqida maʼlumotlar juda ozdir. Toʻliq nomi Abu Mansur Muhammad ibn Muhammad ibn Mahmud al-Hanafiy al-Moturidiy as-Samarqandiydir. Buyuk kalom imomi va fikh olimi asli Samarqandning Moturid qishlogʻidan (hozirgi Jomboy tumanida joylashgan) boʻlib, uning taxallusi shu qishloqqa nisbatan olingandir. Abu Mansur al-Moturidiy dastlabki taʼlimni shu qishloqda olib, keyinchalik Movarounnahrning oʻsha davrdagi diniy va maʼrifiy markazi boʻlgan Samarqandda davom ettiradi.

Al-Moturidiy yashagan davr Somoniylar hukmronlik qilgan davrga toʻgʻri keladi. Samarqand dastlab bu davlatning poytaxti boʻlib, soʻngra IX asrning oxiridan boshlab poytaxt Buxoroga koʻchirildi. Biroq oʻsha vaqtda ham Samarqand Buxoro bilan bir qatorda Movarounnahrning iqtisodiy-madaniy markazi boʻlib qolaveradi.

Abu Mansur al-Moturidiy tugʻilgan yili haqida aniq maʼlumotlar yoʻq. U Samarqandda 944–945 yilda vafot etgan va shahar chekkasidagi Chokardiza degan qabristonga koʻmilgan.

Baʼzi manbalarda uning Samarqanddagi al-Ayoziy madrasasida taʼlim olgani qayd etilgan. Al-Moturidiy Abu Bakr Ahmad al-Juzjoniy, Abu Nasr Ahmad al-Iyodiy, Imom Aʼzam mazhabidagi buyuk olim Nasr ibn Yahyo al-Balxiy, Muhammad ibn al-Fadl kabilarni oʻzining ustozi deb bilgan.

Al-Moturidiy fiqh va kalom masalalari bilan qiziqib, Hanafiya mazhabi olimlaridan dars olib oʻz bilimini oshiradi. Shu vaqt davomida koʻplab mashhur faqihlar va muhaddislar bilan muloqatda boʻlgan va munozaralar qilgan. Butun umri davomida shu sohaga oid asarlar yozib qoldirgandir. Mahmud ibn Sulaymon al-Kafaviyning (vafoti 1582 yil) “Katoib ul-aʼlom al-axyor fi taboqot va mashaoyix mazahab an-Nuʼmon” (“Nuʼmon mazhabiga mansub boʻlgan taniqli alloma faqihlar va shayxlar haqidagi kitob”) nomli kitobida al-Moturidiy va uning asarlari haqida ayrim maʼlumotlar beriladi. Masalan, quyidagi asarlari nomlari keltirilgan: “Kitab Tavhid” (“Allomani yakkalashlar kitobi”), “Kitab Maqomat”, “Kitab rad avomil lil adila lil kabiy” (“Kaʼbiy zalolatlarining boshlanishini rad qilishga bagʻishlangan kitob”), “Kitab bayon va hum ul-muʼtazila” (“Muʼtazila gʻavgʻolari va undan qoʻrqmaslik haqidagi kitob bayoni”), “Kitab Taʼvilot al-Qurʼon” (“Kurʼon taʼvili kitobi”).

Lekin Hoji Xalifaning (1609–1659) “Kashf az-zunun an-asomil kutub va-l-funun” (“Kitob va fanlar nomlari haqidagi shubhalarni bartaraf etish kitobi”) kitobida eʼtirof etilishicha, yana Abu Mansur al-Moturidiyning “Ma hazi ash-shariʼa” (“Shariat asoslari sarasi”), “Kitab al-jadal” (“Dialektika haqida kitob”) kabi asarlari ham boʻlgan. Bulardan tashqari al-Moturidiyning “Kitab al-usul” (“Diniy-taʼlimot usuli kitobi”) asari ham maʼlum.

Abu Mansur al-Moturidiyning koʻp asarlari bizgacha yetib kelmagan, yetib kelganlari ham asosan xorijiy mamlakatlar kutubxona va qoʻlyozma fondlarida saqlanadi.

Al-Moturidiy islom olamida juda nozik hisoblangan “Kitab Tavhid” – asari bizning davrimizga yetib kelgan va u 1970 yilda Fathulloh Xulif tomonidan Bayrutda nashr etilgan.

U islom dinidagi sunniylarning toʻrtta asosiy mazhabi asoschilarining asarlarini oʻrganib, fiqhga va kalomga oid asar yozadi.

Bu al-Moturidiyning “Taʼvilot ahli sunna” yoki boshqa bir nomi “Taʼvilot al-Qurʼon” deb nomlanadi. Al-Moturidiy bu asarida sunniy aqidaga (taʼvilda) zid qarashlarni rad qilishga harakat qiladi va Abu Xanifaning qarashlariga suyangan xolda ish koʻradi. Bu asar Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti fondida saqlanadi. “Taʼvilot”ning birinchi jildi Qohirada 1971 yilda Ibrohim Avadayn va as-Said Avadaynlar tomonidan nashr etilgan.

Al-Moturidiyning bu birgina asari tarix jarayonida koʻp allomalar asarlariga asos solgan, ular ijodiga turtki boʻlgan.

Shulardan biri Alovuddin Abu Bakr Muhammad ibn Ahmad as-Samarqandiyning sharhidir. U “Sharqtaʼvilot ahpi as-sunna” deb nomlanib, Institut fondida bu asarni ikkita nusxasi saqlanadi.

Shu bilan birga al-Moturidiy nomi ostida yozilgan bir necha soxta asarlar ham maʼlumdir. Masalan: “Favoid” (qoidalar), boshqa nomi “Pandnoma”, “Kitob al-Usul”, “Sharh al-Fiqh al-Akbar” asarlari shular jumlasidandir. Bu al-Moturidiyning diniy ilmlar namoyandalari orasida qanchalik mashhur boʻlganligidan dalolat beradi.

Al-Moturidiy koʻp shogirdlar yetishtirdi, ular orasida islom olamiga mashhur allomalar: Abu-l-Hasan ar-Rustugʻfaniy (vafoti 961), Isʼhoq ibn Muhammad as-Samarqandiy va Abdu-l-Karim al-Pazdaviy (vafoti 999), Abu Ahmad al-Iyodiy kabi olimlar bor edi. Shogirdlari oʻz ustozlarining taʼlimotini davom ettirishganligi tufayli Hanafiya mazhabidagilar ichida Moturidiya yoʻnalishi vujudga kelgan.

Abu Mansur al-Moturidiyning zamondoshlari hamda hamfikrlaridan mashhur fihq olimi Abu-l-Qosim Hakim as-Samarqandiyni alohida koʻrsatib oʻtish lozim. Bu olim Samarqandda tugʻilib, butun umrini shu yerda oʻtkazgan (vafoti 953). Fiqh va kalom sohasida mashhur boʻlgan.

Abu Mansur umri davomida faqihlar, muhaddislar bilan muloqatda boʻlgan va munozarlar olib borgan. U islom dini Hanafiya mazhabini Movarounnahrda tarqatish va oʻzidan keyingi avlodlarga qusursiz yetkazish ishiga muhim hissa qoʻshdi.

Al-Moturidiy nafaqat fihq, kalom ilmiga oid, balki boshqa fanlarga oid asarlar ham yozgan deb aytish mumkin. OʻzR FAning Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti fondida saqlanayotgan al-Moturidiyning ovchilikka oid asari bunga dalil boʻladi. Bu asarning bir qoʻlyozma nusxasi “Risola jonvor doriy” (“Jonvorlarga oid risola”) deb nomlangan boʻlib, unda ovchi qushlarni boqish haqida fikr yuritiladi. Bu asarda ovchi burgutlarning har xil zotlari, ularning tashqi koʻrinishlari, oziqlantirish, ovga yaroqliligi bilan bir qatorda koʻpaytirish, izi va chatishtirish usullari kabi masalallr haqida gap boradi.

Al-Moturidiy oʻz davrining islomiy ilmlari sohasida eng yetuk bilim sohibi hisoblanib, musulmon dunyosi olimlari tomonidan tan olingan va hozirda ham turli diniy asarlarda zoʻr ehtirom bilan tilga olinadi.

Al-Moturidiyni ulugʻlab “Imom al-Xuda” va “Imom al-mutakallimin” (Hidoyat yoʻli imomi va mutakallimlar imomi) kabi nomlar bilan ham ataganlar.

Movarounnahr – Markaziy Osiyo xalqlari turli falsafiy, tabiiy, aniq fanlar, adabiyot, sanʼat sohalarida dunyoga mashhur siymolar, allomalar bilan birga islom nazariyasi, diniy ilmlar boʻyicha ham al-Moturidiydek butun musulmon olamida nom qozongan olimlarni ham yetishtirib chiqardilar.


“Maʼnaviyat yulduzlari” (Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, Toshkent, 1999) kitobidan olindi.
Ma’lumotlarni rus tilida o‘qing👇
Абу Мансур аль-Мотуриди является одним из основателей секты Мотуриди, одной из двух основных сект суннитской веры. О его жизни известно немного. Его полное имя Абу Мансур Мухаммад ибн Мухаммад ибн Махмуд аль-Ханафи аль-Мотуриди ас-Самарканди. Великий каламский имам и правовед был родом из села Мотурид в Самарканде (находится в нынешнем Джомбойском районе), и его прозвище было взято в связи с этим селением. Первоначальное образование Абу Мансур аль-Матуриди получил в этом селении, а затем продолжил его в Самарканде, который в то время был религиозным и образовательным центром Моваруннахра.

Аль-Матуриди жил в эпоху правления Саманидов. Сначала столицей этой страны был Самарканд, а затем, с конца IX века, столица была перенесена в Бухару. Однако в это время Самарканд останется экономическим и культурным центром Мовароуннахра наряду с Бухарой.

Точной информации о годе рождения Абу Мансура аль-Матуриди нет. Он умер в Самарканде в 944-945 годах и был похоронен на кладбище Чокардиза на окраине города.

В некоторых источниках упоминается, что он учился в медресе аль-Аязи в Самарканде. Аль-Мотуриди считал своими учителями Абу Бакра Ахмада аль-Джужани, Абу Насра Ахмада аль-Ияди, великого ученого секты имама Азама Насра ибн Яхья аль-Балхи, Мухаммада ибн аль-Фадла.

Аль-Мотуриди интересовался вопросами юриспруденции и калама и пополнял свои знания, беря уроки у ученых ханафийской школы. За это время он общался и вел дискуссии со многими известными правоведами и учеными. Он писал работы, связанные с этой областью на протяжении всей своей жизни. В книге Махмуда ибн Сулеймана аль-Кафави (умер в 1582 г.) под названием «Катаиб уль-алам аль-ахьяр фи табакат ва машаих мазахаб ан-Ну’ман» («Книга о знаменитых правоведах и шейхах, принадлежащих к школе Ну ‘человек’), ал-Мотуриди и приведены некоторые сведения о его произведениях. Например, даны названия следующих произведений: «Китаб Таухид» («Книга уединения Аллаха»), «Китаб макамат», «Китаб рад авомил лил адила лил кабий» («Книга, посвященная отвержению начала ошибок Кааби»), «Китаб баян ва хум уль-мутазила» («Описание книги о мятежах мутазилитов и о том, как не бояться их»), «Китаб та’вилот ал -Коран» («Книга перевода Корана»).

Но в книге Хаджи Халифы (1609–1659) «Кашф аз-зунун ан-асамил кутуб ва-ль-фунун» («Книга, устраняющая сомнения в названиях книг и наук») признается, что «Махази» Абу Мансура аль-Мотуриди аш-шариа» («Книга основ шариата»), «Китаб аль-джадал» («Книга диалектики»). Кроме них известен труд ал-Мотуриди «Китаб ал-усул» («Книга о методе религиозного учения»).

Большинство сочинений Абу Мансура аль-Мотуриди до нас не дошло, а те, что дошли, хранятся в библиотеках и рукописных собраниях зарубежных стран.«Китаб Таухид» Аль-Мотуриди, считающийся очень деликатным в исламском мире, дошел до нашего времени и был опубликован в Бейруте в 1970 году Фатхуллахом Хулифом.

Он изучил труды основателей четырех основных суннитских течений в исламе и написал труд по юриспруденции и каламу.

Этот аль-Мотуриди известен как «Та’вилот ахли сунна» или другое имя «Та’вилот аль-Коран». В этой работе Аль-Мотуриди пытается отвергнуть взгляды, противоречащие суннитскому вероучению (та’вил), и работает на основе взглядов Абу Ханифы. Эта работа хранится в фонде Института востоковедения имени Абу Райхана Беруни Академии наук Республики Узбекистан. Первый том Та’вилот был опубликован в Каире в 1971 году Ибрагимом Авадейном и аль-Саидом Авадейном.

Это единственное произведение Аль-Мотуриди положило начало трудам многих ученых в ходе истории и вдохновило их на творчество.

Одним из них является комментарий Алавуддина Абу Бакра Мухаммада ибн Ахмада ас-Самарканди. Она называется «Шаркта’вилот ахпи ас-сунна», и два экземпляра этой работы хранятся в фонде Института.

В то же время известно и несколько поддельных произведений, написанных под именем аль-Мотуриди. Например: «Фавоид» (правила), другое название «Панднома», среди них произведения «Китаб ал-усул», «Шарх ал-фикх аль-акбар». Это свидетельствует о том, насколько популярен был аль-Мотуриди среди представителей религиозных наук.

У аль-Мотуриди было много учеников, среди них известные ученые исламского мира: Абу-л-Хасан ар-Рустугфани (умер в 961 г.), Исхак ибн Мухаммад ас-Самарканди и Абду-л-Карим аль-Паздави (умер в 999 г.), Абу Ахмад аль- — Были такие ученые, как Ийоди. Благодаря тому, что его ученики продолжали учение своих учителей, среди ханафийских мазхабов возникла секта Мотуридийа.

Среди современников и сподвижников Абу Мансура аль-Матуриди следует выделить Абу-л-Касима Хакима ас-Самарканди, известного ученого-правоведа. Этот ученый родился в Самарканде и провел там всю свою жизнь (умер в 953 г.). Он был известен в фикхе и каламе.

На протяжении всей своей жизни Абу Мансур вел дискуссии с юристами и учеными. Он внес важный вклад в распространение ханафийской секты ислама в Моваруннахре и ее безупречную передачу последующим поколениям.

Можно сказать, что Аль-Мотуриди писал труды не только по юриспруденции и науке теологии, но и по другим предметам. Доказательством тому является труд Аль-Мотуриди об охоте, хранящийся в фонде Института востоковедения имени Беруни ФА РУз. Один рукописный экземпляр этого произведения называется «Рисола жонвор дори» («Трактат о животных»), в котором обсуждается кормление ловчих птиц. В данной работе рассматриваются различные породы охотничьих орлов, их внешний вид, питание, пригодность для охоты, а также такие вопросы, как размножение, выслеживание и методы спаривания.Аль-Мотуриди считался самым передовым ученым в области исламских наук своего времени, признан учеными мусульманского мира и до сих пор с большим уважением упоминается в различных религиозных трудах.

Аль-Мотуриди был удостоен таких имен, как «Имам аль-Худа» и «Имам аль-мутакаллимин» (Имам Ведомого Пути и Имам Мутакаллим).

Моваруннахр — народы Средней Азии дали всемирно известных деятелей и ученых в области различных философских, естественных, конкретных наук, литературы и искусства, а также ученых в области исламской теории и религиозных наук, таких как аль-Мотуриди , прославившийся во всем мусульманском мире.

Взято из книги «Духовные звезды» (Издательство «Общественное наследие» имени Абдуллы Кадири, Ташкент, 1999 г.).
[/spoiler]

This domain is for use in illustrative examples in documents. You may use this domain in literature without prior coordination or asking for permission.

More information...

Если вам понравилась статья, поделитесь ею с друзьями в социальных сетях.
Sirlar.uz

;-) :| :x :twisted: :smile: :shock: :sad: :roll: :razz: :oops: :o :mrgreen: :lol: :idea: :grin: :evil: :cry: :cool: :arrow: :???: :?: :!: