Oʻrta asrlarda yashagan koʻpgina olimlar ilm-fanning turli sohalariga oid dunyoviy fanlar bilan birga diniy ilmlar rivojiga ham katta eʼtibor berganlar. Zotan diniy ilmlar jamiyat taraqqiyotida, insonlarning kamol topishi va dunyoqarashi shakllanishida alohida ahamiyat kasb etgan.
Jahonshumul ahamiyatga ega asarlar yaratgan buyuk allomalardan biri – mashhur muhaddis (hadis ilmi olimi) Abu Iso Muhammad at-Termiziydir. Uning toʻliq ismi Abu Iso Muhammad ibn Savra ibn Muso ibn ad-Dahhok as-Sullamiy (umrining oxirlarida koʻzi ojiz boʻlib qolganligidan ad-Dariyr taxallusi bilan ham atalgan) at-Termiziy boʻlib, u hijriy hisobda 209 (milodiy 824) yilda Termizda, uncha badavlat boʻlmagan oilada tavallud topdi. Markaziy osiyolik mashhur olim va tarixchi Abu Saad Abdulkarim as-Samʼoniy (113/1167) “Al-Ansob” nomli asarida yozishicha, at-Termiziy Bugʻ (hozirgi Sherobod tumani) qishlogʻida vafot etganligi uchun uning nomiga al-Bugʻiy taxallusi ham qoʻshilgan. Uning yoshlik yillari Termiz shahrida oʻtib, dastlabki maʼlumotni ham shu shaharda olgan. Chunonchi, yozma manbalar va tarixiy osori atiqalardan maʼlumki, oʻrta asrlarda Termiz ham Markaziy Osiyoning Urganch, Buxoro, Samarqand singari ilm-fan va madaniyati rivojlangan shaharlardan biri boʻlgan. Mana shunday madaniy muhitda oʻsgan at-Termiziy yoshligidan turli ilmlarni egallashga zoʻr qiziqish bilan intilgan. Bolaligidan oʻta ziyrakligi, yodlash qobiliyatining kuchliligi va noyob qobiliyati bilan oʻz tengqurlaridan ajralib turgan at-Termiziy diniy va dunyoviy fanlarni, ayniqsa, hadis ilmini alohida qiziqish bilan egallagan va bu boradagi oʻz bilimlarini muttasil oshirish uchun koʻpgina Sharq mamlakatlarini ziyorat qilgan. Jumladan, u uzoq yillar Iroqda, Isfahon, Xuroson, Makka va Madinada yashagan. Koʻp yillar davom etgan safarlari chogʻida at-Termiziy ilm-fanning turli sohalaridan – ilm al-qiroat, ilm al-bayon, fiqh, tarix, ayniqsa, oʻzi yoshligidan qiziqqan hadis ilmidan oʻz davrining yirik olimlari – mashhur muhaddislaridan taʼlim oladi. Uning ustozlaridan imom al-Buxoriy, imom Muslim, imom Abu Davud, Qutayba ibn Saʼiyd, Isʼhoq ibn Muso, Mahmud ibn Gʻaylon va boshqa mashhur muhaddislarni koʻrsatish mumkin. Manbalarda yozilishicha, hadislarni toʻplashda va oʻrganishda at-Termiziy har bir qulay fursatdan unumli foydalangan. U yoʻlda, safarda boʻlganda ham yoki bir joyda muqim turganda ham oʻz ustozlaridan, uchratgan roviylaridan eshitgan hadislarni darhol yozib olib, ularni tartibli ravishda alohida-alohida qayd qilib borgan.
Oʻz davrining yetuk muhaddis olimi sifatida tanilgan at-Termiziy koʻpdan-koʻp shogirdlarga ustozlik qilgan. Hadis ilmidagi uning shogirdlaridan Makhul ibn al-Fadl, Muhammad ibn Mahmud, Anbar, Hamad ibn Shokir, Abd ibn Muhammad an-Nasafyun, al-Haysam ibn Kulayb ash-Shoshiy, Ahmad ibn Yusuf an-Nasafiy va Abul Abbos Muhammad ibn Mahbub al-Mahbubiylarni sanab oʻtish mumkin. Musofirchilikdan qaytgan at-Termiziy oʻz yurtida yirik muhaddis olim sifatida shuhrat qozondi va ijodiy ish, shogirdlar tayyorlash bilan mashgʻul boʻldi. U 279 hijriy (milodiy 892) yilda Termizdan uzoq boʻlmagan Bugʻ qishlogʻida vafot etadi va shu yerda dafn qilinadi.
Oʻz ijodiy va ilmiy faoliyati davrida at-Termiziy bir qancha asarlar yaratdiki, ularning aksariyat qismi bevosita hadislarga bagʻishlangan. Gap shundaki, Islom dini chegaralarining kengayishi, uning qonun-qoidalariga asoslangan jamiyat rivojlangan sari turli-tuman yangi gʻoyaviy fikr-mulohazalar va koʻrsatmalarga ehtiyoj tobora kuchaya borgan. Shu sababdan ham barcha jihatlardan namunali zot hisoblangan paygʻambar Muhammad alayhissalomning oʻzlari aytgan ibratomuz pand-nasihatlar, diniy, axloqiy masalalarga doir qarashlari, qoʻrsatmalari hamda paygʻambar alayhissalom hayoti, faoliyati xususida qarindosh-urugʻlari, sahobalari, yaqin safdoshlari aytgan hikoyat va rivoyatlari – hadislarni toʻplash keng koʻlamda avj olgan. Shunga koʻra, islom taʼlimotida hadislar Qurʼondan keyin turadigan muhim manbalar hisoblanadi. Islom ulamolari oʻrtasida ilk davrdan boshlab hadislarning toʻgʻriligi, ularni ishonchli manbalarga asoslanishiga katta eʼtibor berilgan. Chunonchi, oʻsha davrning oʻzidan boshlaboq noaniq, chala-chulpa, hatto soxta hadislar ham el orasida tarqay boshlagan. Shunday paytlarda ular qayta-qayta tekshirilib, muhaddislarning betinim mehnati natijasida asl holiga qaytarilib, yozma ravishda qayd qilingan. Natijada islomshunos yirik ulamolar orasida ishonchli manbalar asosida toʻplangan va tartibga keltirilgan oltita hadislar toʻplami (As-sihoh as-sitta) mualliflari eng nufuzli va moʻtabar muhaddislar deb tan olingan. Mana shu eʼtirof etilgan mashhur muhaddislardan biri – Imom at-Termiziydir.
At-Termiziy qalamiga mansub asarlarning aksariyati bizgacha yetib kelgan. “Al-jomiʼ” (“Jaʼmlovchi”). “Ash-shamoil an-nabaviya” (“Paygʻambarning alohida fazilatlari”), “Al-ilal fi-l-hadiys” (“Hadislardagi ogʻishishlar”), “Risola fi-l-xilof va-l-jadal” (“Hadislardagi ixtilof va bahslar haqida risola”), “At-tarix” (“Tarix”), “Kitob az-zuhd” (“Taqvo haqida kitob”), “Kitob ul-asmo va-l-quna” (“Ismlar va laqablar haqida kitob”) kabi asarlar shular jumlasiga kiradi.
At-Termiziyning asarlari ichida eng mashhuri, shubhasiz, “Al-jomiʼ” boʻlib, avval eslatib oʻtganimizdek, paygʻambar alayhissalomga doir oltita ishonchli hadislar toʻplamlaridan biridir. Ushbu asar ilmiy adabiyot va manbalarda “Al-jomiʼ al-kabir” (“Katta toʻplam”), “Al-jomiʼ as-sahiyh” (“Ishonchli toʻplam”), “Jomiʼ at-Termiziy” (“Termiziy toʻplami”), “Sunan at-Termiziy” (“Termiziy sunnatlari”) nomi bilan ham atalib, paygʻambar alayhissalom hayoti va faoliyatiga doir muhim manbalardan hisoblanadi.
At-Termiziyning mashhur taʼliflaridan yana biri “Ash-shamo-il an-nabaviya” (“Paygʻambarning alohida fazilatlari”) boʻlib, baʼzi manbalarda “Ash-shamoil fi shamoil an-nabiy sallolohu alayhi vasallam” nomi bilan ham keltirilgan. Nomidan ham koʻrinib turibdiki, bu asar paygʻambar alayhissalomning shaxsiy hayotlari, u kishining suvrat va siyratlari, ajoyib fazilatlari, odatlariga oid 408 hadisi sharifni oʻz ichiga qamragan manbadir. Bu oʻrinda shuni taʼkidlash kerakki, paygʻambar alayhissalomning fazilatlari, odatlari haqidagi hadislarni toʻplash bilan juda koʻp muhaddislar shugʻullanganlar va bu xildagi hadislar turli-tuman kitoblardan oʻrin olgan. Lekin at-Termiziy asarining afzalligi shundaki, u hadislarni muntazam ravishda toʻplab, muayyan tartibga solgan va yaxlit bir kitob holiga keltirgan. Muhammad alayhissalomning hayotiga doir muhim manba sifatida “Ash-shamoil an-nabaviya” qadimdan islomshunos olimlar, tadqiqotchilarning diqqatini oʻziga tortib keldi. Arab tilida yozilgan ushbu asarga bir qancha sharhlar ham yozilgan. Shu bilan bir qatorda ushbu asarning tili ravon, uslubi gʻoyatda oddiyligini ham qayd qilib oʻtish oʻrinlidir. Asarning fors va turk tillariga tarjima qilinishi ham unga boʻlgan qizqishning kattaligidan dalolat beradi.
“Ash-shamoil an-nabaviya”ning birinchi qismida keltirilgan hadisi shariflar paygʻambarimiz sallallohu alayhi vasallamning suvrat (tashqi qiyofa)lariga, ikkinchi qismida keltirilgan hadisi shariflar esa ichki dunyolariyu axloqiy fazilatlarini bayon qilishga bagʻishlangan.
“Ash-shamoil an-nabaviya”ning XVI asrga oid bir qoʻlyozmasi Toshkentda, Oʻzbekiston musulmonlari idorasi kutubxonasida saqlanmoqda. 1980 yilda Toshkentdagi Diniy boshqarma buyurtmasi bilan “Ash-shamoil an-nabaviya”ning ushbu qoʻlyozmasi ofset uslubida nashr etilgan boʻlib, unga qisqacha soʻzboshi Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston musulmonlari Diniy boshqarmasi hayʼatining sobiq raisi, marhum muftiy Ziyovuddinxon ibn Eshon Boboxon hazratlari tomonidan yozilgan.
“Ash-shamoil an-nabaviya” soʻnggi yillarda ham Toshkentda bir necha bor nashr etildi. Bundan tashqari allomaning 1200 yillik yubileyi (1990) munosabati bilan gazeta va jurnallarda u haqida koʻplab maqolalar chop etildi.
Xulosa qilib aytganda, buyuk vatandoshimiz Abu Iso Muhammad at-Termiziy bizga boy va katta ilmiy meros qoldirgan. Afsuski, hozircha bu qimmatbaho meros jumhuriyatimizda yetarlicha oʻrganilgani yoʻq. Keng jamoachilik ommasi ham uning hayoti va ijodi haqida gʻoyatda oz maʼlumotga ega.
“Maʼnaviyat yulduzlari” (Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, Toshkent, 1999) kitobidan olindi.
Ma’lumotlarni rus tilida o‘qing👇
Многие ученые, жившие в Средние века, уделяли большое внимание развитию религиозных наук наряду со светскими науками, относящимися к разным областям науки. Уже сейчас религиозные науки приобрели особое значение в развитии общества, в развитии людей и формировании их мировоззрения.
Одним из великих ученых, создавших труды мирового значения, является знаменитый мухаддис (знаток хадисоведения) Абу Иса Мухаммад ат-Тирмизи. Его полное имя Абу Иса Мухаммад ибн Саура ибн Муса ибн ад-Даххок ас-Суллами (также называемый ад-Дарийр из-за его слепоты в конце жизни) ат-Тирмизи, он жил в Термезе в 209 году (824 г. н.э.). ) родился в семье без По сообщению известного среднеазиатского ученого и историка Абу Саада Абдулкарима ас-Самани (113/1167) в его труде под названием «Аль-Ансаб», ат-Тирмизи умер в селении Буг (современный Шерабадский район), т. е. к его имени добавилось прозвище аль-Бугьи. Юность провел в городе Термезе, где получил первое образование. Например, из письменных источников и исторических памятников известно, что в средние века Термез был одним из городов Средней Азии с развитой наукой и культурой, подобно Ургенчу, Бухаре, Самарканду. Ат-Тирмизи, выросший в такой культурной среде, с юности стремился овладеть различными науками. Ат-Тирмизи, отличавшийся от своих сверстников большим умом, сильной способностью к запоминанию и уникальными способностями, проявлял особый интерес к религиозным и светским наукам, особенно к науке о хадисах, и посещал многие восточные страны, чтобы постоянно совершенствовать свои знания в этом отношении. . В частности, он много лет жил в Ираке, Исфахане, Хорасане, Мекке и Медине. Во время своих многолетних путешествий ат-Тирмизи изучал различные области науки – ильм аль-кират, ильм аль-баян, фикх, историю, особенно науку хадисов, которой он интересовался с юных лет, у великих ученых своего времени — известные мухаддисы. Среди его учителей можно назвать имама аль-Бухари, имама Муслима, имама Абу Дауда, Кутейба ибн Саида, Исхака ибн Мусу, Махмуда ибн Гейлана и других известных ученых. Согласно источникам, ат-Тирмизи использовал любую удобную возможность для сбора и изучения хадисов. Он сразу же записывал хадисы, которые слышал от своих учителей и передатчиков, которых встречал, даже когда был в дороге, в путешествии или когда оставался на одном месте, и держал их в порядке.
Ат-Тирмизи, который был известен как зрелый ученый-мухаддис своего времени, был наставником многих учеников. Среди его учеников в науке хадисов были Махул ибн аль-Фадл, Мухаммад ибн Махмуд, Анбар, Хамад ибн Шакир, Абд ибн Мухаммад ан-Насафюн, аль-Хайсам ибн Кулайб аль-Шаши, Ахмад ибн Юсуф ан-Насафи и Абуль Аббас. Мухаммад ибн Махбуб аль-Избранное можно перечислить. Ат-Тирмизи, вернувшийся из странствий, прославился в своей стране как великий ученый-мухадди и созидатель,Он занимался обучением студентов. Он умер в 279 году хиджры (892 г. н.э.) в селении Буг, недалеко от Термеза, и был там похоронен.
За свою творческую и научную деятельность ат-Тирмизи создал ряд работ, большинство из которых непосредственно посвящено хадисам. Дело в том, что по мере того, как расширялись границы ислама, развивалось общество, основанное на его законах, все больше возрастала потребность в различных новых идеологических мнениях и наставлениях. По этой причине у Пророка Мухаммеда, считающегося образцовым во всех отношениях, имеется большой сборник поучительных советов, мнений, наставлений по религиозным и нравственным вопросам, а также рассказов и рассказов его родственников, сподвижников и близких товарищей о жизнь и работа Пророка обострились. Соответственно, в исламском учении хадисы считаются важными источниками после Корана. С давних времен среди исламских ученых большое внимание уделялось правильности хадисов и их опоре на достоверные источники. Например, с этого времени в народе стали распространяться расплывчатые, неполные и даже ложные хадисы. В такие времена они неоднократно проверялись, возвращались в исходное состояние в результате кропотливого труда мухаддисов и записывались. В результате авторы сборника из шести хадисов (ас-сихах ас-ситта), собранного и систематизированного на основе достоверных источников, признаны наиболее влиятельными и уважаемыми мухаддисами среди крупных ученых ислама. Одним из признанных известных мухаддисов является имам ат-Тирмизи.
До нас дошло большинство произведений пера Ат-Тирмизи. «Аль-джами» («Собиратель»). «Аш-Шамаил ан-Набавия» («Особые качества Пророка»), «Аль-илал фи-л-Хадийс» («Отклонения в хадисах»), «Рисала фи-л-хилаф ва-л-джадал» («Разногласия в хадисах и трактат о диспутах»), «Ат-тарих» («История»), «Китаб аз-зухд» («Книга о благочестии»), «Китаб уль-асма ва-л-куна Среди них произведения («Книга об именах и прозвищах»).
Самым известным из сочинений Ат-Тирмизи, несомненно, является «Аль-Джами», который, как мы упоминали ранее, является одним из шести достоверных сборников хадисов о Пророке. Это произведение вошло в научную литературу и источники как «Аль-джами’ ал-кабир» («Большой сборник»), «Аль-джами’ ас-сахийх» («Надежный сборник»), «Джами’ ат-Тирмизи». («Сборник Тирмизи»), «Называется также Сунан ат-Тирмизи («Сунны Термизи») и считается одним из важных источников о жизни и деятельности Пророка.
Еще одна известная интерпретация Ат-Тирмизи — «Аш-шамо-иль ан-набавия» («Особые качества Пророка»), которая также упоминается в некоторых источниках как «Аш-шамоил фи шамуил ан-набий саллаллаху алейхи васаллам». . Как следует из названия, эта работа посвящена личной жизни Пророка, мир ему и благословение Аллаха, его портретам и стихам.408 хадисов о его замечательных качествах и привычках являются источником, в который входит и Шариф. Здесь следует отметить, что многие мухаддисы занимались сбором хадисов о качествах и привычках Пророка, и такие хадисы были включены в различные книги. Но преимущество работы ат-Тирмизи в том, что он систематически собирал хадисы, располагал их в определенном порядке и складывал в единую книгу. Как важный источник о жизни Мухаммеда, «Аш-Шамаил ан-Набавия» уже давно привлекает внимание исламских ученых и исследователей. К этому произведению также был написан ряд комментариев на арабском языке. Кроме того, стоит отметить, что язык этого произведения свободный, а стиль предельно прост. Перевод произведения на персидский и турецкий языки также свидетельствует о большом интересе к нему.
Хадис в первой части «Аш-Шамаил ан-Набавия» посвящен внешнему виду (внешнему облику) нашего Пророка, да благословит его Аллах и приветствует, а хадис во второй части посвящен описанию его внутреннего мировоззренческие и нравственные качества.
Рукопись XVI века «Аш-Шамаил ан-Набавия» хранится в Ташкенте, в библиотеке Управления мусульман Узбекистана. В 1980 году по приказу Духовного управления в Ташкенте эта рукопись «Аш-Шамаил ан-Набавия» была издана офсетным шрифтом, с кратким предисловием, написанным покойным муфтием Зийовуддином Ханом ибн Эшаном Бабаханом, бывшим председателем Духовного управления. коллегия Духовного управления мусульман Средней Азии и Казахстана.
В последние годы «Аш-Шамаил ан-Набавия» несколько раз выходила в Ташкенте. Кроме того, по случаю 1200-летия Алломы (1990 г.) в газетах и журналах было опубликовано множество статей о нем.
В заключение, наш великий соотечественник Абу Иса Мухаммад ат-Тирмизи оставил нам богатое и великое научное наследие. К сожалению, это ценное наследие недостаточно изучено в нашей республике. Широкая общественность имеет очень мало информации о его жизни и творчестве.
Взято из книги «Духовные звезды» (Издательство «Общественное наследие» имени Абдуллы Кадири, Ташкент, 1999 г.).
[/spoiler]
This domain is for use in illustrative examples in documents. You may use this domain in literature without prior coordination or asking for permission.
More information...