Berdaq qoraqalpoq xalqining mashhur demokrat shoiridir. U XIX asrda yashab ijod etgan. Shoirning asl ismi Berdimurod Qargʻaboy oʻgʻli boʻlib, Berdaq uning taxallusidir. Mutafakkir toʻgʻrisida maʼlumotlar kam saqlanib qolgan. Uning tarjimai holi va ijodiga oid maʼlumotlarni, asosan, oʻzining asarlarida uchratish mumkin. U Orol dengizining janubida joylashgan Moʻynoq tumanining Oqqalʼa degan joyida dunyoga kelgan. Berdaq oʻn yoshligidayoq otasi Qargʻaboy Boʻronboy oʻgʻli va onasidan ayrilgach, amakisi Qoʻchqorboyning qoʻlida tarbiya koʻra boshlaydi.
Berdaq oʻn yoshidan ovul maktabiga, maktabni bitirgandan soʻng oʻz bilimini yanada chuqurlashtirish maqsadida oʻsha davrda yirik ilm maskani hisoblangan Qoraqum eshon madrasasida tahsil oldi.
U yoshligidan boshlab sheʼr yozishni mashq qila boshladi. Xalq qoʻshiqlari, turli afsonalar, ertaklar, maqol va matallar, dostonlar bilan tanishish, mashhur shoirlarning sheʼrlaridan bahramand boʻlish mutafakkir badiiy ijodini kamolga yetib shakllanishida muhim ahamiyat kasb etdi. Shunday qilib, Berdaq asta-sekin mashhur shoir va xalqqa tanilgan baxshiga aylana bordi. Eng muhimi, sheʼrlariga oʻzi kuy bastalab kuylay boshladi.
Berdaq koʻp shaharlarga sayohat qildi. Markaziy Osiyoning yirik shaharlarida boʻldi. Urganch va Buxoroni ziyorat qilib, qadimiy yodgorliklar bilan tanishdi. Berdaq Alisher Navoiy, Fuzuliy va Maxtumquli ijodlarini chuqur oʻrganib, sheʼrlarini mutolaa qildi. Zamondosh shoirlar bilan musohib boʻldi. Berdaq sheʼrlarining aksariyati kambagʻal, beva-bechoralarning ayanchli hayoti, ularning ogʻir mehnati, boy-zodagonlarning ularga nisbatan qilgan shafqatsizligi, zoʻrovonligi va adolatsizligiga bagʻishlangan. Uning sheʼrlarida insonparvarlik, tenglik, saxiylik, adolat, vatanparvarlik, mehr-shafqat, qahramonlik va mardlik, mustaqillik, milliy ozodlik va haqiqat uchun kurash, mehr-muhabbat kabi umuminsoniy va milliy qadriyatlar oʻz aksini topgan.
Berdaqning sheʼr va dostonlari xalq ommasining turmushini xolisona va haqqoniy tasvirlab berish bilan ajralib turadi. ayniqsa, Xiva xonligi va Chor Rusiyasi hukmronligi davrida oddiy xalqqa nisbatan oʻtkazilgan zulm-zoʻrliklar shoirning bir qator sheʼrlarida ochiq tasvirlab berilgan. Shuning uchun u oʻz zamonasidagi adolatsizlikdan, xon gumashtalaridan, soliq yigʻuvchilardan,miroblarning oʻzboshimchaligidan, zolimligidan noliydi, inson qancha mexnat qilmasin, muhtojlikdan chiqaolmasligidan zorlanadi:
Chaqqon odim tashlab, mehnat qilmasang,
Kun koʻrmoqlik qiyin boʻldi bu zamon.
Maqsadingga oʻylab-oʻylab yetmasang,
Qiyin boʻldi kun koʻrmoqdik bu zamon.
Berdaq oʻzining “Soliq”, “Boʻlgan emas”, “Bu yil” kabi sheʼrlarida xon va beklarning olib borayotgan siyosatini qoralaydi, ularning mehnatkash xalqqa oʻtkazayotgan zulmini, shafqatsizligini tasvirlaydi. Berdaq insonni yuksaklikka koʻtaradi, xalqni katta kuch ekanligini taʼkidlab, hukmron sinf vakillarini mehnatkash xalqni hurmat qilishga, ularga yordam berishga chaqiradi. Shoir oʻzini xalqning ajralmas bir qismi, deb tasavvur qiladi.
Soʻzim oʻlmas, doim tirik qolaman,
Xalqim bor–ku, yovdan oʻchim olaman…
Berdaq oʻzi yashayotgan tuzumni, uning tartiblarini tanqid ostiga oladi. Shoirning fikricha, mavjud siyosiy tuzum mehnatkash xalqni haq-huquqlarini va manfaatlarini himoya qila olmaydi. Bunday tuzumda faqat adolatsizlik, haqsizlik, taʼmagirlik, oʻzboshimchalik va boshqa insonga xilof illatlar hukm suradi. Shoir zolimlardan zorlanib bunday deydi:
Zolimlar tinglamas faqirning zorin,
Ular oʻylar oʻz foydasin, oʻz qornin,
Hech qachon zolimlar qoʻldagi borin,
Ep qoʻrmaslar, bor boʻlsada, xalq uchun.
Berdaq oʻzining ijtimoiy-siyosiy masalalarga bagʻishlangan asarlarida, Sharqning boshqa mutafakkirlari kabi jamiyatni odil va maʼrifatli podshoh boshqarishi lozim, degan fikrga keladi. U oʻz davridagi adolatsiz va zolim xon davlatni boshqarishga yaroqsiz, deb hisoblaydi.
Shoirning “Omongeldi”, “Xalq uchun”, “Aydosbiy”, “Yaxshiroq”, “Boʻlgan emas”, “Yernazarbiy” asarlarida qoraqalpoq xalqining xonlar zulmiga qarshi qahramonona kurashi, milliy-ozodlik harakati aks ettirilgan.
Berdaq inson oʻz faoliyatida, xatti-harakatida, maqsadiga erishishida erkin ekanligini yozadi. Masalan; u “Axmoq podsho” dostonida ayrim boylar va amaldorlarning jabr-zulmi oxirgi nuqtasiga borib taqalgandan soʻng sabr-toqati tugagan xalq oʻz ixtiyori bilan ularga qarshi bosh koʻtaradi, deydi.
Berdaq ijodiy merosida axloq, xulq-odob, nafosat va goʻzallik masalalari muhim oʻrinni egallaydi. Uning sheʼrlarida milliy va umuminsoniy qadriyatlar, vatanparvarlik, xalqlar doʻstligi, oddiy axloq qoidalari toʻgʻrisida qimmatli fikrlar uchraydi. Shoirning aytishiga qaraganda, baʼzi mulla va eshonlar xalq oldida oʻzlarini halol va pok, adolatparvar etib koʻrsatadilar. Amalda esa buning aksini koʻramiz. Shoir ularning munofiqligini fosh etib tashlaydi.
Berdaq oʻzining axloqiy qarashlarida Sharqning eng yaxshi anʼanalarini davom ettirdi. U “Izladim”, “Xalq uchun”, “Yaxshiroq”, “Menga kerak” kabi sheʼrlarida kishilarning halol mehnatini ulugʻlaydi. Uningcha, har bir odamning asosiy burchi xalqqa va uning farovonligi yoʻlida xizmat qilishdir. Berdaq axloqiy qarashlarining yana bir muhim tomoni – kishilarni hurmat qilish, ayniqsa, qarilar, zaif va nogironlar, kambagʻal va beva-bechoralarni izzat nafsiga tegmaslik, ularga iloji boricha yordam koʻrsatishdir. Berdaq xuddi Navoiy kabi odamlarni axloq-odobiga qarab, ularni ikkiga: yaxshi va yomonga boʻladi. Yaxshi odam deganda, u butun insoniy fazilatlarni oʻzida toʻplagan dono, aqlli, bilimdon, oʻzgalarga yordam beruvchi, feʼl-atvori goʻzal kishilarni koʻz oldiga keltiradi. Yomon odam esa Berdaqning nazarida, xalqning ofatidir, u xalqni ham, ogʻa-inini ham qadriga yetmaydi. Umuman olganda, shoir axloqiy qarashlarining markazida insoniylik turadi.
Berdaq qoʻp sheʼrlarida bolalarni tarbiyalash, kattalarni hurmat qilish, yosh avlodga vatanparvarlik, oʻz xalqiga muhabbat, xalqlar oʻrtasida doʻstlik va birodarlik gʻoyalarini singdirishga intildi.
Berdaq qoraqalpoq xalqining mashhur shoiri, asl farzandidir. Qoraqalpogʻistondagi koʻpgina maktablar, koʻchalar, kinoteatrlar, kutubxonalar shoirning nomiga qoʻyilgan. Shuningdek, Berdaq nomidagi Qoraqalpogʻiston davlat mukofoti taʼsis etilgan. Bu mukofot badiiy adabiyot, sanʼat va meʼmorchilik sohasidagi eng yaxshi ishlarga beriladi.
Berdaqning yuksak insonparvarlik ruhi bilan sugʻorilgan adabiy, ijtimoiy-siyosiy va falsafiy gʻoyalari hozirga mustaqillik sharoitida ham oʻz tarbiyaviy ahamiyatini saqlab qolmoqda.
“Maʼnaviyat yulduzlari” (Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, Toshkent, 1999) kitobidan olindi.
Ma’lumotlarni rus tilida o‘qing👇
Бердак – известный демократический поэт каракалпакского народа. Он жил и работал в 19 веке. Настоящее имя поэта Бердымурад Каргабой сын, а Бердак его прозвище. О мыслителе сохранилось мало сведений. Сведения о его биографии и творчестве можно найти в основном в его произведениях. Он родился в Аккале, Мойнакский район, к югу от Аральского моря. Когда Бердаку исполнилось десять лет, его отец Каргабой Боронбой потерял сына и мать, и его стал воспитывать дядя Кочкорбой.
С десятилетнего возраста Бердак ходил в сельскую школу, а после окончания школы, с целью дальнейшего углубления своих знаний, учился в медресе Каракум Эшон, считавшемся в то время крупным центром обучения.
Он начал практиковаться в написании стихов с юных лет. Знакомство с народными песнями, различными легендами, сказками, пословицами и поговорками, былинами, наслаждение стихами известных поэтов стало важным в развитии художественного творчества мыслителя. Таким образом, Бердак постепенно стал известным поэтом и известным поэтом. Самое главное, что он начал сочинять и петь свои стихи.
Бердак побывал во многих городах. Он побывал в крупных городах Средней Азии. Он посетил Ургенч и Бухару, ознакомился с древними памятниками. Бердак углубленно изучал произведения Алишера Навои, Физули и Махтумкули, читал их стихи. Он брал интервью у современных поэтов. Большая часть стихов Бердака посвящена жалкой жизни бедняков и вдов, их тяжелому труду, жестокости, насилию и несправедливости богатых и знатных. В его стихах нашли отражение такие общечеловеческие и национальные ценности, как гуманность, равенство, великодушие, справедливость, патриотизм, сострадание, героизм и отвага, независимость, борьба за национальную свободу и правду, любовь.
Стихи и былины Бердака отличаются объективным и правдивым описанием жизни народа. в частности, угнетение простых людей в период правления Хивинского ханства и царской России открыто описано в ряде стихотворений поэта. Вот почему он сетует на несправедливость своего времени, на произвол ханов, мытарей, на произвол и произвол мирабов и на то, что, как ни трудится человек, ему не выбраться из бедности:
Если ты не сделаешь быстрый шаг и не потрудишься,
Было трудно увидеть день.
Если ты не думаешь о своей цели,
Это был трудный день для нас.
Бердак осуждает политику ханов и просит милостыню в своих стихотворениях «Налог», «Не случилось» и «В этом году», описывая их угнетение и жестокость по отношению к трудящимся. Бердак возвышает человека, подчеркивает, что народ — великая сила, и призывает представителей правящего класса уважать трудящихся и помогать им.Поэт мнит себя неотъемлемой частью народа.
Мое слово бессмертно, я всегда буду жить.
У меня есть народ, я отомщу злу…
Бердак критикует систему, в которой он живет, и ее процедуры. По мнению поэта, существующая политическая система не может защитить права и интересы трудящихся. В такой системе господствуют только несправедливость, несправедливость, жадность, произвол и пороки по отношению к другим людям. Поэт вынужден угнетателями и говорит:
Угнетатели не слушают бедных,
Это мысли о собственной пользе, о собственном чреве,
Никогда не в руках угнетателей,
Они не строят ЕР, даже если они и существуют, они для людей.
В своих работах на общественно-политические темы Бердак, как и другие мыслители Востока, считает, что обществом должен управлять справедливый и просвещенный царь. Он считает, что несправедливый и тиранический хан его времени не годится для управления страной.
В произведениях поэта «Омонгельди», «За народ», «Айдосби», «Яхширок», «Болган нэма», «Ерназарби» изображена героическая борьба каракалпакского народа против произвола ханов, национально-освободительное движение.
Бердак пишет, что человек свободен в своей деятельности, поведении и достижении своих целей. Например; он говорит, что в эпосе «Король-юродивый», после того как гнет некоторых богатых людей и чиновников доходит до последней точки, народ, чье терпение иссякло, восстает против них по своей воле.
В творческом наследии Бердака вопросы этики, манер, элегантности и красоты занимают важное место. Его стихи содержат ценные мысли о национальных и общечеловеческих ценностях, патриотизме, дружбе народов, простых нравственных правилах. По словам поэта, некоторые муллы и эшаны показывают себя перед народом честными, чистыми и праведными. На практике мы видим обратное. Поэт разоблачает их лицемерие.
Бердак в своих нравственных воззрениях продолжил лучшие традиции Востока. Он восхваляет честный труд людей в своих стихах «Я искал», «Для народа», «Так лучше», «Мне это нужно». По его словам, главная обязанность каждого человека – служить нации и ее благополучию. Еще одним важным аспектом моральных взглядов Бердака является уважение к людям, особенно к пожилым, слабым и инвалидам, бедным и вдовам, и оказание им максимально возможной помощи. Бердак, как и Навои, делит людей на две группы: хороших и плохих, исходя из их нравов. Слово «хороший человек» означает мудрых, умных, знающих, отзывчивых, добродушных людей, обладающих всеми человеческими качествами. В глазах Бердака плохой человек – это беда для народа, он не ценит ни людей, ни своих братьев и сестер. Вообще человеколюбие находится в центре нравственных воззрений поэта.
Во многих стихотворениях Бердака воспитание детей, уважение к старшим, патриотизм к подрастающему поколению, любовь к своему народу,пытался внедрить идеи дружбы и братства между народами.
Бердак – известный поэт каракалпакского народа, родной сын. Многие школы, улицы, кинотеатры, библиотеки Каракалпакстана носят имя поэта. Также учреждена государственная награда Каракалпакстана имени Бердака. Эта награда присуждается за лучшую работу в области художественной литературы, искусства и архитектуры.
Литературные, общественно-политические и философские идеи Бердака, проникнутые высоким гуманистическим духом, сохраняют свое воспитательное значение и сейчас, в условиях независимости.
Взято из книги «Духовные звезды» (Издательство «Общественное наследие» имени Абдуллы Кадири, Ташкент, 1999 г.).
[/spoiler]